صنعت پتروشیمی در ایران از آن رو اهمیت دارد که منابع عظیم هیدروکربوری کشورمان را در زمره تامین کنندگان مواد اولیه مورد نیاز مجتمع های پتروشیمی قرار داد و قریب به 50 سال پیش، ایران نیز به زمره تولیدکنندگان صنعت پتروشیمی پیوست . این در حالی است که صنایع پایین دستی پتروشیمی با نگاهی بازار محور، بدنبال رفع نیاز و عطش مصرف کننده و حتی تعریف محصولات جدید و تغییر ذائقه مصرف کننده؛ قریب به یک صده از شکل گیری ایشان می گذرد. نخستین پلاستیک تجارتی در ایالت متحده، نیترات سلولز بود که تولید آن به یک قرن پیش بر می‌گردد. این پلاستیک توسط gohn wesly hyatt تولید گردید تا جایگزین عاج فیل شود. از عاج فیل تزئینات و وسایل بازی می‌ساختند. در ابتدا پیشرفت و توسعه در تکنولوژی پلاستیک‌ها به آهستگی پیش می‌رفت، صنایع پلاستیک‌های تجاری امروزی بعد از دهه ۱۹۳۰ شروع به کار نمودند. پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم، پلاستیک‌ها به طور گسترده در ساختمان بناها مورد استفاده قرار گرفتند.
البته نیاز به محصولات آرایشی، بهداشتی، رنگ و ... از جمله نیازهای بشری است که با گذشت زمان، بیش از پیش خود را نمایان می سازد.
صنایع پایین دستی پتروشیمی در دنیا نیز با سابقه بیش از یک صده و با همان نگاه تامین نیاز بازار و مصرف کنندگان شکل گرفته است بنابراین بر خلاف بخش بالا دستی صنعت پتروشیمی، صنایع پایین دستی پتروشیمی، بصورت مستقیم با مصرف کنندگان در ارتباط است که برقراری این رابطه، از طریق هزاران محصول مانند: لاستیک، پلاستیک، کود، ضد یخ، آفت کش، رنگ، شوینده ها و غیره می‌باشد.
از سویی دیگر جهش و رشد فزآینده تولید محصولات پتروشیمی که با راه اندازی پروژه های پتروشیمی در دهه گذشته ایران ؛ این توسعه حجم و تنوع محصولات صنایع پتروشیمی بستر مناسبی را برای توسعه صنایع پایین دستی به عنوان مصرف کنندگان محصولات پتروشیمی و تکمیل کننده زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی فراهم کرد. توسعه فعالیت بخش خصوصی در حوزه پایین دستی و مرتبط با نفت، گاز و پتروشیمی و تعامل و ارتباط بهتر صنایع بالا دستی و پایین دستی پتروشیمی ضمن ایجاد ارزش افزوده بالاتر و اشتغال، زمینه بهتری را برای رقابت تولیدات داخلی در بازارهای جهانی که از اهم واجبات می باشد، فراهم نموده و جریان تحقق اقتصاد مقاومتی را تقویت می نماید، از این رو حمایت و پشتیبانی از سرمایه گذاری در این بخش و جلوگیری از خام فروشی مورد تاکید مقامات ارشد نظام، دولت، مجلس، وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی است.
از این رو، معاون وزیر نفت و مدیریت وقت شرکت ملی صنایع پتروشیمی با نگاهی هوشمندانه و استراتژیک در اوایل سال 1381 اقدام به ایجاد ساختاری با نام دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی با هدف حمایت، پشتیبانی و هدایت سرمایه گذاری در این بخش در شرکت ملی صنایع پتروشیمی آغاز به فعالیت کرد.
این ساختار تا سال 1386 با هدف توسعه سرمایه گذاری در صنایع میانی پتروشیمی، اقدام به راهنمایی سرمایه گذاران، انجام مطالعات امکان سنجی کردکه پس از آن با درک اهمیت صنایع کوچک و پایین دستی زنجیره صنعت پتروشیمی؛ اقدامات دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی بر این صنایع محوریت گرفت.
نهادها و تشکل های مردم نهاد
ساختار دولتی حمایت و پشتیبانی از صنایع پایین دستی پتروشیمی در شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز در حقیقت پس از شکل گیری تشکل های صنایع پایین دستی صورت پذیرفت . به جهت اجرای تبصره 41 قانون برنامه دوم توسعه و تصویب نامه شماره 16680/12/1 مورخ 12/10/77 شورای عالی اداری و به منظور مشارکت مردمی صاحبان صنایع در امر تصمیم گیری، برنامه ریزی، حل مشکلات اجرائی، ایجاد و حفظ هماهنگی بین صنایع پلاستیک و بهره برداری شایسته و بهینه از کلیه ظرفیتهای موجود صنعتی، نیروی انسانی و ارتباط منطقی با وزارت صنایع و معادن و سایر وزارتخانه ها و موسسات، انجمن های صنایع همگن که تشکلی غیرسیاسی و غیرانتفاعی می باشد، تشکیل شد.
حضور صنایع پایین دستی پتروشیمی در جایگاه تصمیم سازی و یاری دولت با توجه به غیرانتفاعی بودن این نوع از تشکل ها؛ ضرورت ایجاد تشکل هایی را بوجود آورد که در خود امکان درآمدزایی و تامین منابع مالی دیده تا بتواند اعضاء خود را که از جامعه تولیدکنندگان و صنعتگران می باشند را بهره مند سازد. بنابراین تعاونی ها با ماموریتی انتفاعی تشکیل گردید که بهترین مدل برای تعامل اقتصادی با رعایت سود عادلانه برای اعضای یک تشکل می باشد.
نوپایی این فعالیت های گروهی و تعدد و تکثر این تشکل ها، بعضاً کارآمدی ایشان را با خدشه مواجه کرد . بنابراین دفتر توسعه صنایع پایین دستی به جهت انسجام و وحدت رویه فعالیت این تشکل ها، از فراگیر شدن و کشوری شدن این تشکل ها حمایت کرد.
اتحادیه فراگیر تعاونی های تامین نیاز صنایع پایین دستی پتروشیمی و انجمن ملی صنایع پلیمر و پلاستیک ایران؛ دو تشکل ملی در حوزه صنایع پایین دست پتروشیمی می باشد که به اختصار معرفی می گردند:
اتحادیه فراگیر تعاونی های تامین نیاز صنایع پایین دستی پتروشیمی
در سال ۱۳۸۸ و در شرایطی که سیاست های گوناگون و ناکارآمد دولتی در زمینه تامین مواد اولیه پلیمری واحدهای تولیدی صنعت پلاستیک کشور در سال های پیش از آن، صنعت پلاستیک را با تلاطم های فراوانی رو به رو کرده بود و بخش قابل توجهی از ظرفیت صنعت پلاستیک کشور را به تعطیلی کشانده بود. تعاونی های تامین نیاز بزرگ و شناخته شده صنعت پلاستیک کشور تصمیم گرفتند با هدف هم افزائی توان تعاونی های تامین نیاز فعال در صنعت پلاستیک کشور و با اهداف زیر اقدام به ایجاد تشکلی قدرتمند و فراگیر در کشور نمایند:
- انسجام بخشی و هم افزایی توان واحدهای تولیدی و تعاونی های تامین نیاز صنعت پلاستیک
- مواجهه با مداخلات یک جانبه دولتی در صنعت پلاستیک
- پر کردن خلا تشکل های صنعتی و نمایندگان واقعی تولیدکنندگان کشور در فرآیند تصمیم گیری نهادهای دولتی
- ممانعت از شکل گیری تصمیمات یک طرفه و صرفاً تامین کننده منافع صنایع بزرگ پتروشیمی در نهادهای تصمیم گیر حاکمیتی
انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران
براساس موافقت هیئت هدایت و نظارت راهبردی تشکل های اتاق ایران با تاسیس و ثبت، انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران، در اتاق ایران، مجمع عمومی در سال 1391 با رسالت شناسایی و رفع موانع توسعه بنگاه های اعضا در راستای افزایش نرخ بازده سرمایه و توان رقابت پذیری شکل گرفت.
هیئت مدیره انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران این رسالت را تا تعالی صنعت پلاستیک ایران در کلاس جهانی و همسو با اهداف کلان کشور ادامه خواهد داد تا به عنوان مرجعی ارزش آفرین و قابل اتکا در نزد اعضا، مصرف کنندگان و جامعه شناخته شود و همچنین به عنوان بازویی اجرایی و تصمیم ساز متخصص و امین در خدمت دولت باشد.
دامنه خدمت رسانی انجمن ملی صنایع پلاستیک ایران تمامی انجمن های صنفی- تولید کنندگان (مواد اولیه و...)- تامین کنندگان و ... صنعت پلاستیک در کشور عزیز جمهوری اسلامی ایران را در بر می گیرد.
سایر تشکل ها:
با توجه به تعدد و تنوع صنایع پایین دستی، انجمن ها و تعاونی ها در صنایع رنگ و رزین، نساجی، کود و سموم، لاستیک و تایر، شوینده و آرایشی و بهداشتی و ... نیز شکل گرفت که در حوزه های تخصصی ماموریتی خود فعالیت می نمایند.
وحید کیانی - رئیس امور هماهنگی و نظارت بر تنظیم بازار