50 میلیون تن برای تولید سال 94 برآورد می شود و تاکنون بطور مستقیم حدود 60 هزار نفر اشتغال ایجاد کرده است. در زنجیره ی صنایع تکمیلی این رقم بیش به ده برابر میرسد. از منظر مالی و پولی بصورت سرانگشتی 60 میلیارد دلار یا ریالی معادل آن، سرمایه گذاری در این صنعت انجام شده است. صنعت پتروشیمی بر خلاف هم قطاری پنجاه ساله ی خود یعنی صنعت خودرو سازی، برای ادامه حیاتش از ویژه خواری و کم کیفیتی محصولاتش رنج نمی برد، بلکه برعکس در همین اوضاع رکورد اقتصادی و ارزانی بیسابقه ی قیمت نفت، هر ماه بیش از یک میلیارد دلار ارزآوری ملی برای سبد اقتصادی کلان کشور به ارمغان می آورد.
دگردیسی و پوست اندازی عمیق صنعت پتروشیمی ایران در دهه ی 90 شمسی و عمدتاً در حد فاصل سالهای 84 الی 92 با واگذاری، خصوصی سازی و تقدیم برای رد دیون به صندوق های بازنشستگی کشوری و لشگری صورت گرفت امروز بیش از 95% کاملاً غیر دولتی و با قانون تجارت اداره می شود. مثل هر تغییر دیگری این رخداد مهم نقاط قوت و زمینه های قابل بهبود را بهمراه داشته است.
اما آنچه مهم و محل بحث ماست، اینکه امروز این غیر دولتی بودن تبعیت از قانون تجارت در مناسبات اقتصادی و تبعیت از قانون کار و تامین اجتماعی از منظر سرمایه ی انسانی یک واقعیت است که باید با آن زندگی کنیم و پذیرای همه ی فرصت ها و تهدیدهای احتمالی آن باشیم.
صنعت پتروشیمی کشور امروز توسط کارتل های اقتصادی کلان و تابع قانون تجارت که هولدینگ های پتروشیمی نامیده می شوند، اداره می شود. بزرگترین آنها هلدینگ خلیج فارس هولدینگ تاپیکو، سرمایه گذاری ایرانیان، ساتا هستند که قریب 50 شرکت تولیدی و تعداد کمتری شرکت های بازرگانی، خدمات مهندسی و ... را در خود جای داده اند.
سوال اساسی این نوشتار این است که آیا هر شرکت پتروشیمی ظرفیت تبدیل به یک هولدینگ را دارا نیست؟
قطعاً پاسخ مثبت است و جدی گرفتن چنین پیشنهادی سبب گسترش حرفه ای گرایی و نزول خیر برکات مادی و توسعه ی ظرفیت های انسانی موجود در این صنعت خواهد شد. هولدینگ های مالی موجود همان مسیر خودشان را ادامه خواهند داد. اما هولدینگ های عملیاتی که محصول توسعه ی درون زاد، سرمایه ی انسانی محور و "درگاه اشتغال ملی" از مسیر توسعه ی زنجیره صنایع تکمیلی صنعت پتروشیمی در قالب پتروشمی شهرها و با هدف ارزش افروزده ی 10 برابری صنعت پتروشیمی و ایجاد اشتغال 10 برابری هدف گذاری خواهند شد. با ساز و کار زیر قابل پیاده سازی است. ما برای تقریب بیشتر به ذهن و ملموس تر شدن این پیشنهاد آن را بصورت مصداقی و با مثال پتروشیمی خراسان جلو می بریم:
1- تشکیل و ثبت شرکت بازرگانی پتروشیمی خراسان ، شرکت خدمات فنی پتروشیی خراسان، شرکت بهره برداری پتروشیمی خراسان، شرکت تعمیرات و عملیات تعمیرات کلی پتروشیمی خراسان، شرکت توسعه و تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی خراسان و شرکت توسعه ی سرمایه ی انسانی و مدیریت پتروشیمی خراسان
2- هر یک از این شرکت ها با هویت حقوقی مستقل، تدریجاً و به همین ترتیب که نام برده شده اند، تاسیس خواهد شد و اولین ثمرهی آن ایجاد فضای رقابتی مثبت بین شرکت های اقماری و متنوع هولدینگ پتروشیمی خراسان خواهد بود.
3- هریک از این شرکت ها که تمامی سهام ممتاز آن به پتروشیمی خراسان و درصدی از سهام آن ها (بطور مثال تا سقف 30%) به کارکنان همان شرکت تعلق خواهد شد، فضای انگیزش، خودکنترلی، خود توسعه دهندگی را جایگزین شمردن روزهای عمر برای بازنشستگی خواهدکرد.
4- تشکیل هریک از این شرکت ها به باز تولید توانمندی های سرمایهی انسانی و مدیریت در سطح حرفه ای منجر خواهد شد. یعنی افرادی که با ساعات کار شناور، دورکاری و ساعات مشترک کاری 10 صبح تا 3 عصر (یعنی ساعت 7 الی 10 و 3 الی 6 شناور) که با هویت حرفه ای شان زندگی می کنند، عمیقاً به توسعهی مهارت های های فردی شان می پردازند. مهارت هایی نظیر دانش حرفه ای، زبان انگلیسی، کامپیوتر، مذاکرات صنعتی و ارتباطات به غایت در ایشان زمینه ی تقویت پیدا می کند.
5- هریک از این شرکت ابتدا در سطح واحدهای صنعتی مجاور از نوع پتروشیمایی، سیمان، نیروگاهها ، شهرکهای صنعتی ودر مرحله سوم در مقیاس صنعت پتروشیمی کشور، سوم در پهنهی صنعتی ایران اسلامی و در مرحلهی چهارم در مقیاس منطقهای و حوزه ی نفوذ 600 میلیونی کشورهای هم مرز و در مرحله ی آرمانی و مطلوب نهائی در کلاس بین المللی امکان ارائه خدمات تخصصی و حرفه ای به ترتیب در زمینه های بازرگانی و صادرات و بازاریابی صنعتی، بهره برداری، راه اندازی و پیش راه اندازی واحد های صنعتی فرآیندی، ارائه ی خدمات تخصصی بازرسی فنی، فرآیند و خدمات مهندسی عمومی، و نهایتا توسعه ی توانمندی های مدیریتی، آموزش های در حین کار و پرورش متوازن سرمایهی انسانی درهریک از سطوح چهار گانه فوق در فضائی رقابتی با دیگر شرکت های اقماری و در فضائی مشارکتی در جهت منافع و آوردهی اقتصادی هریک از شرکت های اقماری و در فضائی که هریک از شرکت ها در سربلندی "برند هلدینگ پتروشیمی خراسان" کوشا هستند فراهم می آورد.
6- یک حوزه ی تخصصی و یک شرکت اقماری ویژه که تعمداً آنرا جدای از دیگر زمینه ها مطرح می نمایم، حوزه ی تحقیق و توسعه ی مسئله محور و توسعه دهنده ی محصولات جدید است. تجربه ی ده هفته مستمر حضور در کشور ژاپن و نوشتن کتابی در زمینه ی صنایع در این کشور حاصل 46 روز بازدید از 46 صنعت فرآیندی بصورت 4 ساعت بازدید و 4 ساعت کنفرانس درمورد هریک از آنها ، دو وجه مشترک بین همه ی آنها را نشان می داد:
الف) تمامی آنها وفادار به توسعه ی پایدار و صنعت سبز از طریق مدیریت شدت مصرف انرژی و کنترل پساب ها و پسماند ها، مطابق با کارآمدترین "استاندارد های با ماهیت سختگیری تدریجاً فزاینده" بودند.
ب) درتمامی آنها واحدهای تحقیق و توسعه مهمترین و پول سازترین بخش واحد های پالایشگاهی و پتروشیمایی بودند، بطوریکه همواره به توسعه ی محصول، ثبت مالکیت فکری و تولید محصولات جدید یا فروش لیسانس یا دانش این محصولات و فرآیندهایشان در سطح ملی و بین المللی در کنار تولید اقتصادی این محصولات در بخش تولید و بهره برداری خود بودند.
نتیجه اینکه تا زمانی که تمام تمرکز و بذل همت ما معطوف تولید، تولید و تنها تولید باشد، تمامی سود آوری خود را هم از طریق ندادن یک پاداش نفت به کارکنان، فشار به کارکنان نفتی برای ترک شرکت، نپذیرفتن خط و مشی های سازمانی در بدنه ی پیمانکاری و نشنیدن در خواست های معقول آنها و نهایتا در بالاترین سطح خود چانه زنی ملی و پارلمانی برای یک سنت ارزان تر خریدن گاز مصرفی خواهد شد و به مفهوم " خلق ثروت " و ارتقاء به جایگاه "درگاه اشتغال ملی " از مسیر توسعه ی زنجیره ی ارزش در صنعت پتروشیمی نزدیک هم نخواهیم شد.
این حق خراسان شمالی و این حق هلدینگ پتروشیمی خراسان بعنوان" صنعت برتر شرق ایران " و حق صنعت معظم پتروشمی ایران است که به "مدیریت درآمد" و " خلق ثروت ملی" و تبدیل شدن به "درگاه اشتغال ملی" و " پیشتازی" توسعه ی صنعتی بیاندیشد، و این شدنی است اگر از ابتدا آنقدر از منظر فردی و سازمانی توسعه یافته شده باشم که بتوانم تصویر ذهنی آن را در ضمیرمان ترسیم کنیم وآن را "شدنی" بدانیم.
"ما" می توانیم به تعبیر پیر فرزانه، صنعت پتروشیمی و ایرانی بسازیم که هرکس از هرجای دنیا به این صنعت و این کشور نگاه کرد معجزه ی کار آمدی صنعتگر مسلمان در سازندگی ایران و ایرانیان را به چشم ببینند.
محمد کرمانی – معاون توسعه منابع انسانی