استراتژی هلدینگ ها: ارزش آفرینی شرکت های تابعه

معنا و مفهوم هلدینگ در دنیا تقریبا از 5 دهه گذشته آغاز و با ظهور صنایع در ایران نیز شکل گرفته است، بررسی تاریخی زمان و چگونگی تأسیس هلدینگ ها بیانگر آن است که اولین بار در جهان، در سال 1833 دو شرکت بزرگ ادغام و یک شرکت مادر بوجود آمد، پس از آن شرکت های مادر با هدف تکمیل زنجیره ارزش و برقراری ارتباط میان شرکت های تابعه شکل گرفتند و توسعه یافتند. شاید عده‌ای از خوانندگان به این نکته مهم واقف باشند که در قانون تجارت اشاره‌ای به این گونه از شرکت‌ها نشده و خالی از لطف نیست که بدانیم کلمه لاتین هلدینگ ((HOLDING از کجا به واژگان ما اضافه شده است. در واقع این اصطلاح بعد از دهه 1970 معنای واقعی خود را بدست آورده و از آنجا شروع شد که در دهه 1960 تعدادی از شرکت‌های آمریکایی موقعیت‌های خوبی کسب کردند، ولی وضع مالی جمعی دیگر از آنها به شدت رو به زوال گذاشت. شرکت جنرال الکتریک در دهه 70 برای مقابله با رشد بی‌سود و مشکلات دیگری که ضمن برنامه ریزی با آن مواجه می‌شد، شیوه‌ای را ابداع کرد. این شرکت 170 واحد خود را به 49 بخش ساماندهی کرد و این گروه‌ها زیرنظر ده مدیر ارشد که خود به تنهایی پاسخگوی مدیرعامل بودند، فعالیت می‌کردند.

در واقع هلدینگ از واژهء لاتین Hold به معنای نگه داشتن می‌آید. این مفهوم به معنای شرکتی است که مجموعه‌ای از شرکت‌ها، از لحاظ مدیریتی زیر نظر آن‌ها فعالیت می‌کنند. در واقع شرکت مادر یا شرکت هلدینگ، شرکتی است که با هدف اعمال کنترل و مدیریت بر شرکت‌های تابعه، اکثریت یا اقلیت سهام در یک یا چند شرکت را در اختیار می‌گیرد. باید توجه داشت که شرکت هلدینگ  اکثریت سهام شرکت‌های تابعه را داراست، ولی گاه به دلیل پراکنده بودن سهامداران، با مالکیت اقلیت سهام نیز کنترل شرکت‌های تابعه امکان‌پذیر است.

به این ترتیب، مشخص است که شرکت هلدینگ، مستقیما، محصول (کالا یا خدمت) عرضه نمی‌کند و دارایی‌های شرکت هلدینگ سهام شرکت‌های تابعه است.در حقیقت شرکت هلدینگ ستاد فرماندهی شرکت‌های تابعه است، بنابراین، باید دارای بینشی وسیع از کسب‌ و‌کار شرکت‌های تابعه باشد تا بتواند شرکت‌های تحت فرمان خود را در مسیر ارزش‌آفرینی ‌و هم‌افزایی به‌طور کارآمد هدایت و رهبری کند.

در حال حاضر بخش مهمی از فضای کسب و کار کشور توسط هلدینگ ها اداره می شود. برخی از بررسی ها نشان می‌دهد 29 درصد ارزش بورس تهران و 16 درصد ارزش فرابورس ایران به هلدینگ های فعال در این دو بازار اختصاص دارد و در مجموع حدود 26 درصد ارزش بازار سرمایه را هلدینگ های فعال در حوزه های مختلف تشکیل می دهند. 33 هلدینگ در بورس تهران و 11 هلدینگ در فرابورس درحال فعالیت هستند.

به طور کلی، امروزه تعداد هلدینگ ها به واسطه تأثیرات مهمی که بر اثربخشی شرکت های تابعه خود می گذارند، رو به افزایش است.

قوانین ناظر بر تأسیس و فعالیت هلدینگ ها

در خصوص شرکت های هلدینگ در لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب سال 1347 سخنی به میان نیامده است. در قانون برنامه سوم و چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به "شرکت های مادر تخصصی" اشاره شده است.

اما به طور مشخص، در بند 22 ماده یک قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1384، شرکت مادر (هلدینگ) شرکتی تعریف شده است که با سرمایه‌گذاری در شرکت سرمایه‌پذیر جهت کسب انتفاع، آن قدر حق رأی کسب می‌کند که برای کنترل عملیات شرکت، هیئت ‌مدیره را انتخاب کند یا در انتخاب اعضای هیئت‌ مدیره مؤثر باشد. همچنین بر اساس ماده 4 آیین نامه اجرایی قانون بازار اوراق بهادار مصوب هیئت وزیران، شرکت های هلدینگ از مصادیق نهادهای مالی محسوب می‌شوند.

آینده شرکت های هلدینگی

بی شک در سال های آینده تعداد شرکت های هلدینگ افزایش پیدا خواهد کرد، چون تجربه نشان داده هلدینگ ها بدلیل استفاده از منابع انسانی متخصص می توانند به خوبی شرکت های تابعه خود را مدیریت کنند و این مدیریت خوب باعث کاهش هزینه های شرکت های تابعه می شود. بخصوص با بر چیده شدن تحریم ها و افزایش سرمایه گذاری های خارجی فضا برای فعالیت شرکت های هلدینگ به مراتب بهتر خواهد شد.

اما به نظر می رسد در بحث تشکیل شرکت های هلدینگ مقولاتی ابهام آمیزی همچون مباحث مدیریتی، چالش های قانونی، فضای حقوقی حاکم بر هلدینگ ها، بحث ادغام و تملیک در هلدینگ ها هم به لحاظ حسابداری و مالی و هم به لحاظ قانونی، بحث تأمین مالی  و ابزارهای تأمین مالی مورد استفاده در این نوع شرکت ها و همچنین بحث تشکیل صندوق های زیر ساخت با همکاری هلدینگ ها مطرح است که نیاز به مطالعه دارند .

تفاوت شرکت های هلدینگ، مادر و سرمایه گذاری

این شرکت ها به لحاظ نوع فعالیت و سبد سهام خود با هم تفاوت دارند. بر اساس تعاریف رایج، شرکت های هلدینگ بخش اعظم درآمدشان درآمد حاصل از سرمایه گذاری است و معمولاً به طور مستقیم به تولید کالا یا ارائه خدمات نمی پردازند اما شرکت های مادر نه تنها شرکت های تابعه را هدایت و کنترل می کنند بلکه خودشان هم در حوزه تولید یا ارائه خدمات فعالیت دارند.

 مؤسسه  DBRS     ؛ (Dominion Bond Rating Service) در کتابچه راهنمای خود در زمینه رتبه بندی شرکت های هلدینگ، تفاوتی میان هلدینگ و شرکت مادر قائل شده و بیان می‌دارد که هر دو اصطلاح هلدینگ و شرکت مادر مشابه یکدیگر هستند با این تفاوت که یک شرکت هلدینگ نوعاً فعالیتی ندارد و تنها به منظور سرمایه گذاری در شرکتهای تابعه تشکیل می شود. در حالی که یک شرکت مادر ممکن است در کنار سرمایه گذاری و نگهداری سهام شرکت های تابعه، به فعالیتهای دیگری مثلاً فعالیت های تولیدی یا ارائه خدمات هم بپردازد. اما در قانون بازار اواق بهادار که تعریف هلدینگ و شرکت مادر مطرح شده است تفاوتی بین شرکت هلدینگ و شرکت مادر قائل نشده اند و مطابق آن به شرکت هایی که هلدینگ هستند شرکت مادر هم گفته می شود.

بر اساس الزامات سازمان بورس شرکت های سرمایه گذاری و هلدینگ باید حداقل 80 درصد از دارایی‌های خود را به سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار اختصاص دهند. در هلدینگ ها میزان سرمایه گذاری ها باید به گونه ای باشد که حداقل 70 درصد از دارایی‌های خود را به سرمایه‌گذاری هایی اختصاص دهند که برای آن ها به تنهایی یا به همراه اشخاص تحت کنترل خود در شرکت زیر مجموعه نفوذ قابل ملاحظه یا کنترل به همراه داشته باشد و در شرکت های سرمایه گذاری میزان سرمایه گذاری ها باید به گونه ای باشد که حداقل 70 درصد از دارایی‌های خود را به سرمایه‌گذاری هایی اختصاص دهند که به تنهایی یا به همراه اشخاص تحت کنترل خود در شرکت زیر مجموعه نفوذ قابل ملاحظه پیدا نکند یا کنترل آن را به‌دست نیاورد.

از مزیت های مهمی که شرکت های هلدینگ از آن برخوردارند می توان به مواردی مثل کاهش ریسک، امکان استفاده از منابع شرکت های هم گروه، امکان به اشتراک گذاشتن توانمندی ها، حمایت مالی از شرکت های زیر مجموعه، افزایش توان رقابتی، تسهیل فعالیت در عرصه ملی و بین المللی و صرفه جویی در مقیاس اشاره کرد. پیچیدگی و مشکل بودن فرآیندهای کنترل مرکزی هم یکی از اصلی ترین چالش هایی است که باید به آن توجه کرد.

مقایسه شرکت های هلدینگی و شرکت های سرمایه گذاری

نتیجه آنکه شرکتهای هلدینگی، شرکتهای سرمایه گذاری هستند، با این تفاوت که هلدینگ ها به دنبال مدیریت شرکت تابعه خود می باشند، نه کسب در آمد از طریق فروش سهام آن ها. هلدینگ ها برخلاف شرکت های بزرگ رقیب و مشتری خاصی ندارند و شرکت های تابعه هلدینگ ها مانند شرکت های ادغام شده شخصیت حقوقی خود را از دست نمی دهند .  فلسفه شرکت های هلدینگ از نظر استراتژی، مدیریت شرکت های تحت پوشش است.اگر شرکت های هلدینگ بتوانند شرکت های تحت پوشش خود را بهتر از حالت مستقل آن ها و همچنین بهتر از هر سازمان مدیریت کننده دیگری اداره کنند،در واقع ارزش آفرینی صورت گرفته است و این همان مزیت رقابتی در شرکت های بزرگ است.

 کارشناس روابط عمومی

منابع:

-          نشریه شاخص، سال اول، شماره اول، بهار 94، انجمن علمی مدیریت مالی دانشگاه خوارزمی (دانشکده علوم اقتصادی)

-         کتاب استراتژی در شرکت‌های هلدینگ نوشته دکتر محمود معدنی‌پور