87

مدیریت مستندسازی و مالکیت فکری در سازمانهای دانش بنیان و پژوهش محور

مدیریت مستندسازی و مالکیت فکری در سازمانهای دانش بنیان و پژوهش محور
(چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۵) ۰۸:۰۰

فرایندهای مستندسازی دانش¬های کسب شده و یافته¬های پژوهشی با بهره¬گیری از مصادیق مالکیت¬های فکری (به¬ویژه ثبت اختراعات) و حقوق ناشی از آن¬ها، از فرایندهای ضروری جهت پشتیبانی است.

فرایندهای مستندسازی دانش­های کسب شده و یافته­های پژوهشی با بهره­گیری از مصادیق مالکیت­های فکری (به­ویژه ثبت اختراعات) و حقوق ناشی از آن­ها، از فرایندهای ضروری جهت پشتیبانی از انجام پژوهش و خلق دانش، توسعه و تجاری­سازی فناوری و کسب درآمد ناشی از آن در سازمان­های دانش­بنیان و پژوهش­محور هستند. شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در مسیر خلق ایده تا محصول، جهت پشتیبانی از فرایندهای برنامه­ریزی و اجرای پروژه­های پژوهشی و دستیابی به فناوری و تجاری­سازی فرایندها از بدو تاسیس توجه ویژه­ای به فرایندهای مستندسازی و مالکیت فکری داشته است، بطوری­که در چارت سازمانی آن ساختاری تحت عنوان امور مستندسازی و ثبت اختراعات در نظر گرفته است. در این نوشتار ضمن بررسی مختصر این ساختار و معرفی وظایف و مسئولیت­های امور مستندسازی و ثبت اختراعات، اهمیت فعالیت­ها و فرایندهای تدوین، مستندسازی و ثبت دانش­های کسب شده و دستاوردهای پژوهشی با بهره­گیری از حقوق مالکیت فکری به­عنوان یک الزام برای سازمان­های دانش­بنیان و پژوهش­محور بحث می­گردد.

ضرورت توجه به ساختار و فرایندهای مستندسازی و مالکیت فکری

چرخه پژوهش و خلق، توسعه و ارائه فناوری شامل مجموعه فعالیت­ها و فرایندهایی از خلق ایده تا تبدیل آن به یک محصول فناورانه و ارائه­ی آن به بازار با ایجاد ارزش افزوده و درآمدزایی برای حامیان پژوهش و تامین­کنندگان است. در کنار انجام ­فعالیت­های مذکور؛ شناسایی، استخراج، تدوین و مستندسازی دستاوردهای پژوهشی و دانش­های حاصله یکی از اقدامات اساسی در سازمان­های پژوهش­محور و ارائه کننده فناوری خواهد بود، بطوری­که در صورت بی­توجهی به این مقوله، نه تنها کلیه مولفه­های لازم، هنگام ارائه فناوری جمع­آوری و دسته­بندی نشده و آماده ارائه نخواهند بود؛ بلکه امکان پشتیبانی و ارائه خدمات پس­از واگذاری فناوری وجود نخواهد داشت. چه بسا ممکن است هنگام واگذاری و فروش فناوری و همچنین پس­از این مرحله (جهت پشتیبانی از فناوری واگذار شده)، پژوهندگان و پدیدآورندگان دستاوردها در خدمت سازمان نباشند. ضمنا در عرصه رقابت تنگاتنگ سازمان­های ارائه کننده فناوری، توسعه، بهبود و بهینه­سازی لازمه باقی ماندن در میدان رقابت است و هر گونه برنامه­ریزی در این زمینه با استفاده از دانش­های مدون شده و مستندات پژوهش­های قبلی سازمان میسر خواهد بود. از اینرو شناسایی، استخراج، تدوین و مستندسازی کلیه نتایج، دستاوردها و دانش­های حاصله حین اجرای طرح­ها و پروژه­های پژوهشی و جمع­بندی آن­ها در سازمان­های دانش و پژوهش­محور یکی از ضروری­ترین فرایندهای سازمانی خواهد بود.

یکی دیگر از اقدامات اساسی در سازمان­های پژوهش­محور و ارائه کننده فناوری همراه با انجام فعالیت­های خلق ایده تا ارائه محصول فناورانه، توجه به مقوله حفاظت از دستاوردهای فکری یا به­عبارت دیگر مدیریت بر مالکیت­های فکری است. دارایی­های هر سازمان، به دارایی­های مشهود (مالی و فیزیکی که به­راحتی قابل شناسایی و ارزش­گذاری هستند) و دارایی­هایی غیر مشهود (که به­سهولت قابل شناخت، استخراج، ارزیابی و ارزش­گذاری نیستند) تقسیم­بندی می­شوند. مالکیت فکری (Intellectual Property) به مالکیت‌های حاصل ازخلاقیت­های فکری انسان (که زیرمجموعه دارایی­های غیرمشهود هستند)، گفته می­شود. به عبارت دیگر اصطلاح مالکیت فکری به دستاوردهای وابسته به اندیشه، دانش، ادبیات، هنر، صنعت، فن، نوآوری و ذوق بشری؛ اطلاق می­شود. بنابراین مالکیت­های فکری عمدتاً به دو زمینه کلّی مالکیت­های صنعتی (نظیر اختراعات، طرح­های صنعتی، علائم و نام­های تجاری) و مالکیت­های ادبی و هنری (نظیر آثارمکتوب، نرم‌افزارهای رایانه‌ای، موسیقی، شعر، فیلم) تقسیم می­شوند. با توجه به اینکه در عصر حاضر عمده دارایی­های سازمان­های دانش­بنیان و پژوهش­محور دارایی­های نامشهود است، اهمیت توجه به مدیریت و بیشینه­سازی دارایی­های فکری در عصر حاضر امری بدیهی است، بطوری که غفلت از آن­ها موجب حذف سازمان­ها از جرگه رقابت در ارائه فناوری خواهد شد.

اهمیت توجه به دارایی­ های فکری در افزایش ارزش شرکت­ ها و موسسات:

دارایی ­های فکری از طریق ارائه لیسانس، فروش، یا تجاری­­سازی محصولات یا خدمات حمایت شده درآمد ایجاد می ­نمایند و سبب افزایش ارزش و ثروت شرکت ­ها در نظر سرمایه ­گذاران و موسسات مالی می­ گردند. همچنین در صورت فروش، ادغام یا تملک، دارایی­ های فکری موجب افزایش دو چندان ارزش موسسات ­می­ شوند. ضمنا دارایی­ های فکری برخی­ از سازمان­ ها درصد بسیار قابل توجهی از دارایی­ کل سازمان را تشکیل می­ دهند. لذا همانگونه که در سازمان­ ها تمهیداتی جهت احراز، تثبیت و حفاظت از دارایی­های مالی و فیزیکی مد نظر قرار می­گیرد، برای احراز، تثبیت و حفاظت از دارایی­ های فکری نیز بایدتمهیدات موثری در نظر گرفت. با توجه به اینکه ثبت اختراعات در میان مصادیق مختلف مالکیت ­های فکری (به لحاظ نقشی که در زندگی بشر و پیشرفت انسان­ ها داشته و دارد)، از اهمیت خاصی برخوردار هستند و بطوری­که اهمیت آن برای سازمان­های فعال در حوزه ­ی خلق و توسعه فناوری ­های صنعتی بسیار بالاتر است، در ذیل به مهم­ترین نتایج و آثار ثبت اختراعات برای سازمان­های دانش بنیان، پژوهش ­محور و توسعه دهنده­ ی فناوری پرداخته می­شود:

 

1-    شناسایی، احراز، تثبیت و معرفی دستاوردهای فکری سازمان در قالب اسناد ثبت اختراع

2-    ایجاد خلاقیت و برانگیختن حس رقابت در پژوهشگران

3-    تحکیم جایگاه سازمان در بازار رقابتی

4-    ایجاد فرصت اعطای لیسانس و ارائه فناوری یا فروش اختراع

5-    افزایش قدرت چانه ­زنی درفروش دانش فنی و قراردادهای لیسانس

6-    پشتیبانی از فعالیت­های تجاری ­سازی دستاوردهای پژوهشی

7-    ارائه تصویر مثبت ازجایگاه سازمان دراذهان عمومی

نظارت بر انتشار دستاوردهای فکری در قالب کتاب، مقاله، ارائه سمینار در همایش­ها

هر چند که در چرخه پژوهش و خلق، توسعه و ارائه فناوری، مدیریت بر مالکیت­ های صنعتی (از قبیل ثبت اختراعات) به­ عنوان یکی­ از مهم­ترین اقسام مالکیت­ های فکری از اهمیت والایی برخودار است، اما نظارت بر انتشار دستاوردهای پژوهش و فناوری به­ صورت انتشار کتاب، مقاله، ارائه سمینار در همایش ­ها و غیره (که در قالب مالکیت­ های ادبی و هنری یا حقوق کپی (Copy Right) به عنوان قسم دیگر از مالکیت­ های فکری قرار می­گیرند) نیز قابل توجه هستند و باید در این زمینه­ ها نیز تمهیداتی در نظر گرفته شود، بطوری­که از به خطر افتادن منافع تجاری دستاوردهای فکری پیش ­از حفاظت از آن­ها در با استفاده از یکی­ از جنبه­ های حقوق مالکیت­های صنعتی جلوگیری کرد.

مدیریت مستندسازی و مالکیت فکری به­عنوان بخشی از فرایندهای مدیریت دانش:

استقرار مدیریت مستندسازی و مالکیت­ فکری در راستای استقرار مدیریت دانش هستند، اما شامل کلیه جنبه ­های ضروری استقرار مدیریت دانش نمی­ گردند. پر واضح است که در عصر حاضر جهت رشد و بالندگی سازمان­ها استقرار همه جانبه مدیریت دانش از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. ولی آنجا که استقرار مدیریت دانش تمام ساختار و فرایندهای سازمان را در بر می­گیرد و اجزای آن بسیار متنوع و متعدد هستند، در این نوشتار فرصت پرداختن به تمام جنبه­های مدیریت دانش وجود نداشته است. از اینرو به لحاظ ساختار سازمانی صرفا فقط به بخشی از جنبه­های استقرار مدیریت دانش یعنی مدیریت مستندسازی و مالکیت­ فکری پرداخته شده است.

ساختار مستندسازی و مالکیت فکری در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی

یکی از سیاست­های کلان شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، ایجاد سازمانی دانش­محور و متعالی و استقرار نظام­ مدیریت دانش با رویکرد تسهیم دانش در شرکت و حفاظت از حقوق دارایی­ های فکری و توسعه خلاقیت و نوآوری است. در راستای این سیاست، بنیان­گذاران شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی از ابتدای تشکیل آن، ساختاری سازمانی در این زمینه طرح­ریزی و استقرار نموده ­اند. به ­عبارت دیگر این شرکت با نهادینه کردن ساختار مستندسازی و مالکیت ­فکری که از مهمترین الزامات ساختاری در سازمان­های دانش و پژوهش­محور در عصر کنونی است، از ابتدای تاسیس تاکنون گام به گام فرایندهای مستندکردن، ثبت اختراعات­، مدیریت بر مالکیت­های فکری را هم راستا با فرایندهای انجام پژوهش، خلق دانش و ارائه فناوری پیش برده است. از طرفی دیگر با گذشت زمان و افزایش بلوغ سازمانی و توسعه فرایندهای پژوهش، فناوری و تجاری­سازی شرکت، موضوع اصلاح، تقویت و توسعه فرایندهای مستندسازی و مالکیت فکری نیز در این شرکت مطرح بوده است.

وظایف و مسئولیت­های امور مستندسازی و ثبت اختراعات

نظر به اینکه ماهیت اصلی دستاوردهای شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، از جنس دانش و فناوری است؛ مستندسازی، ­حفاظت علمی و دقیق از آن­ها، به ­عنوان یکی از زیرساخت­های اساسی توسعه فناوری؛ نقش محوری در تجاری­ سازی و کسب درآمد از این دستاوردها خواهند داشت. از اینرو امور مستندسازی و ثبت اختراعات، با هدف مستند نمودن دانش ­های حاصله و حفاظت از حقوق مالکیت­ فکری دستاوردهای پژوهشی شرکت پایه­ گذاری گردیده است. این امور پی­گیری وظایف و مسئولیت­های نظارت و راهنمایی پژوهشگران در تهیه و تدوین گزارش پروژه­ها و مدارک مهندسی، متون و درخواست­های ثبت اختراعات و نوآوری‌های مرتبط با فعالیت­های پژوهشی و آرشیو و به اشتراک­ گذاری آن­ها، انجام مراحل ثبت اختراعات، ثبت نرم­افزارها و ثبت علائم تجاری محصولات شرکت، نظارت بر مفاد مالکیت فکری قراردادها و تفاهم­نامه ­ها، نظارت بر انتشار دستاوردها در قالب کتاب، مقاله و ارائه سخنرانی در همایش ­ها، افزایش آگاهی پژوهندگان در زمینه مالکیت فکری و ایجاد مرکز اسناد و بانک اطلاعاتی از دستاوردهای پژوهش پتروشیمی بر عهده دارد.

فعالیت­های حرفه­ای این امور از سال 1384 با ثبت اولین اختراع آغاز شده و به تدریج با توسعه و سازماندهی روزافزون، این امور به یکی از ادارات تخصصی مستندسازی و مالکیت فکری تبدیل گشته است. بطوریکه هم­ اکنون خدمات این امور نه تنها به صنعت پتروشیمی و کمیته مالکیت فکری وزارت نفت عرضه می­گردد، بلکه همچنین خدمات تخصصی بررسی ماهوی درخواست­های ثبت اختراع به اداره ثبت اختراعات ایران (به ­عنوان مرجع استعلام) ارائه می­شود.

 

خلاصه ­ای از فعالیت­های امور مستندسازی و ثبت اختراعات:

 

  1- پی­گیری تدوین و مستندسازی نتایج فعالیت­های پژوهش و فناوری

  2- بررسی و شناسایی دستاوردهای مهم شرکت جهت مستندسازی و حفاظت از آن­ها

  3- ثبت اختراعات از دستاوردهای پژوهش و فناوری شرکت

  4- ارائه خدمات علمی- فنی و مالکیت فکری به متقاضیان ثبت اختراع

  5- ارائه مشاوره ­های حقوقی جهت حفظ مالکیت فکری دستاوردهای پژوهشی به ساختار پژوهش پتروشیمی

  6- همکاری و نظارت بر تهیه بسته های دانش فنی حاصل از پروژه ­ها و طرح­های پژوهش و فناوری

  7- سازمان­دهی و تمرکز مستندات پایانی و اسناد فنی-مهندسی پروژه ­ها

  8- فراهم کردن شرایط دسترسی پژوهشگران به دستاوردهای پروژه ­های پژوهش و فناوری و اشتراک­ گذاری دانش ­های حاصله

  9- توسعه کتابخانه فیزیکی و الکترونیکی

10- تامین منابع اطلاعاتی مورد نیاز پژوهشگران از قبیل: متون استانداردها، کتابهای تخصصی و مقالات، گزارشات تحلیلی، فنی و

       ارزیابی اقتصادی فرایندهای مختلف پتروشیمی و ...

11- اطلاع­ رسانی در زمینه آخرین دستاوردهای شرکت

12- هماهنگی و برگزاری سمینارهای اختتام پروژه­ های پژوهشی

13- نظارت بر انتشار دستاوردهای پژوهشی در قالب مقاله، کتاب، ارائه سمینار و غیره.

نگاهی مختصر بر عملکرد امور مستندسازی و ثبت اختراعات

امور مستندسازی و ثبت اختراعات، توجه ویژه ­ای نسبت به انجام فعالیت­های مرتبط با شناسایی نوآوری­های دارای شرایط ثبت اختراع، تدوین گزارش اختراع، تنظیم ادعانامه اختراع و  پی­گیری مراحل اجرایی ثبت اختراع داشته و دارد؛ به ­نحوی که همواره در جهت رشد و ارتقاء توانمندی کارشناسان از طریق آموزش­های ضمن کار و اصلاح و تقویت ساختار بررسی درخواست­های اختراع، تدوین گزارش اختراع و ادعانامه و همچنین تهیه بانک­های اطلاعاتی بررسی پیشینه اختراعات پرداخته است و در این زمینه موفق به استخراج و ثبت 195 عنوان اختراع گردیده است. ضمنا این امور به­عنوان متولی نظارت بر انتشار دستاوردهای شرکت در قالب انتشار مقالات در نشریات داخلی و خارجی و ارائه سخنرانی و سمینار در همایش­های داخلی و خارجی تاکنون 872 درخواست انتشار مقاله یا ارائه سمینار را از نظر عدم درج مطالب محرمانه و تکنولوژیک شرکت بررسی و مجوز انتشار آن­ها را صادر نموده است. علاوه ­بر آن با توجه به مسئولیت ارزیابی امکان ثبت اختراع از نوآوری­های صورت گرفته در پروژه­ های پژوهشی جهت حفظ حقوق مالکیت فکری، نسبت به برگزاری حدود 596 عنوان سمینار اختتام پروژه ­های پژوهشی اقدام کرده است. همچنین در زمینه وظایف و مسئولیت­ های مستندسازی و اشتراک دستاوردهای پژوهشی مجموعا 1038 عنوان گزارش پروژه یا مدارک مهندسی پروژه مستند کرده است.

نتیجه ­گیری:

لازمه ادامه حیات، رشد و توسعه سازمان­های پژوهش و فناوری؛ طرح­ریزی و استقرار ساختارها و فرایندهای مستندسازی و حفاظت از دستاوردهای پژوهشی و مالکیتهای فکری خواهد بود. به عبارت دیگر در عصر حاضر توجه به مدیریت مستندسازی و مالکیت فکری دستاوردهای پژوهش و فناوری، دیگر صرفا به عنوان یک مزیت رقابتی سازمان­های پژوهش­ محور و ارائه کننده فناوری در نظر گرفته نمی­ شوند؛ بلکه این موارد یکی از الزامات باقی ماندن در میدان رقابت برای این سازمان­ها است و در صورت عدم توجه به آن، سازمان­ها پس­از پیدایش، رشد و صعود به سمت سقوط و انحلال سوق پیدا خواهند نمود.

چنانچه بیان شد، بنیان­گذاران شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی نسبت به مدیریت مستندسازی و مالکیت فکری دستاوردها و دانش­های حاصله شرکت توجه داشته­ اند و متناسب با ماموریت­ها و اهداف اولیه شرکت ساختار امور مستندسازی و ثبت اختراعات را (هر چند محدود و بدون توجه به همه جوانب) در چارت سازمانی شرکت لحاظ نموده ­اند. اما در ادامه با توجه به رشد و توسعه شرکت و تغییر سیاست­ها و هدف­گذاری جدید، از طریق آموزش­های ضمن خدمت و اصلاح و بازنگری فرایندهای کاری، تخصص و توانمندی امور ارتقاء یافته است، هر چند که ساختار فعلی به جهت کمبود نیروی انسانی متخصص و با تجربه در زمینه همه مصادیق مالکیت­های فکری، فاصله زیادی تا حد ایده ­ال دارد.



مهندس کاظم شادمنش - رئیس مرکز تهران شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی

ایمیل را وارد کنید
تعداد کاراکتر باقیمانده: 500
نظر خود را وارد کنید

لوگو-پیام پترو

سایت اطلاع رسانی روابط عمومی

شرکت ملی صنایع پتروشیمی