نقش فناوری‌های نوین در صنایع پایین دستی منطقه

در این یادداشت سعی شده است که نشان داده شود چگونه پیشرفت و نوآوری در فناوری صنایع پایین دستی منطقه را در سال های اخیر متحول کرده است.

نفت و گاز حرف اول را در تعیین سرنوشت اقتصادی کشورهای خاورمیانه می‌زنند. برای کشورهایی مانند عربستان سعودی، نفت و گاز به مثابه خونی است که در رگ‌های این کشور پادشاهی جریان دارد و صحرای بی آب و علف و عقب افتاده عربستان را تبدیل به یکی از بازیگران اصلی اقتصاد منطقه کرده است. کشورهایی مانند امارات متحده عربی، بحرین و قطر نیز به لطف دلارهای نفتی و با تکمیل و سرمایه‌گذاری بر روی صنایع بالادستی و پایین دستی توانسته‌اند بیابان‌های خشک و بی آب و علفشان را تبدیل به شهرهایی بی‌بدیل برای سکونت کنند.

اما نکته مهم این است که هر دو این منابع، که به عنوان خوراک در صنعت پتروشیمی مورد استفاده قرار می‌گیرند، تجدیدناپذیر و محدود هستند. بنابراین هم از لحاظ چشم‌انداز مالی و هم از لحاظ چشم‌انداز تولیدی باید بر روی افزایش کارایی آنها کار کرد. کاربرد فناوری‌های نوین به منظور حداکثرسازی نرخ کارایی و کسب درآمد از هر یک درصد افزایش کارایی از طریق فرآیندهای پایین دستی، چه در صنعت پتروشیمی و چه در صنایع پالایشگاهی امری حتمی و ضروری است.

مجله پتروشیمی و صنایع پالایشگاهی خاورمیانه[1] اخیراً لیستی را تهیه کرده است که در آن به معرفی 20 پروژه برتر صنایع پایین دستی در منظقه پرداخته شده است که مجموع ارزش دلاری آنها حدود 100 میلیارد دلار است. برخی از طرح‌های در حال اجرا عبارتند از: پروژه 20 میلیارد دلاری صدارا (Sadara)، پروژه 10 میلیارد دلاری پالایشگاه یانبو(Yanbu) و پروژه 8 میلیارد دلاری پتروشیمی ربیغ (Rabigh) در عربستان سعودی، پروژه 10 میلیارد دلاری NRP در کویت و پروژه 4 میلیارد دلاری توسعه QAFCO در قطر.

طرح‌های مذکور و پروژه‌های مشابه آنها مقیاس عظیم مجتمع‌های پالایشگاهی و پتروشیمی را نشان می‌دهد که می‌توانند در منطقه ایجاد و شروع به کار کنند. علاوه بر این، این طرح‌ها نشان دهنده یک تغییر پارادایمی در رویکرد کشورهای منطقه نسبت به پروژه‌های پالایشگاهی و پتروشیمی است، بدین مفهوم که این کشورها متوجه شده‌اند که به منظور موفقیت در این صنعت و یافتن جایگاهی درخور در بازارهای جهانی نباید تنها به گاز طبیعی به عنوان خوراک تکیه کنند.

با توجه به این نکته مهم که صنایع پتروشیمی منطقه با مشکلاتی، از جمله کمبود خوراک اتان، دست به گریبان هستند که به شدت پروسه تولید و استخراج در صنعت پتروشیمی را تحت تاثیر قرار می‌دهند، این کشورها تصمیم گرفته‌اند که خوراک‌‌های دیگر را جایگزین کنند. به همین منظور کشورهای منطقه بر روی مواد شیمیایی تخصصی، متنوع سازی و بهینه سازی منابع خوراک متمرکز شده و به مشتقات نفت خام مانند نفتا، LPG و گازهای طبیعی مایع روی آورده‌اند.

اگرچه، استفاده از مشتقات نفت خام به عنوان خوراک تاثیر ثانویه‌ای بر افزایش صادرات نفت خام داشته است که این امر باعث می‌شود که کشورهای منطقه تاثیر منفی کمتری از کاهش قیمت نفت خام بپذیرند.

آناند اس.، مدیر گروه چشم‌انداز فنی در فراست و سولیوان، در این مورد اعتقاد دارد: «اگر کشوری بخواهد در صدر این صنعت در بازارهای جهانی قرار گیرد، باید قادر باشد که از انواع خوراک با کیفیت‌های متفاوت استفاده کند.»

وی ادامه می‌دهد: جدای از فرآیند پردازش و پالایش نفت خام، این کشورها باید خود را برای استفاده از گاز طبیعی مستخرج از شیل نیز آماده کنند تا در صورت نیاز آمادگی انتقال به این فناوری را داشته باشند. برخی از فناوری‌های XTL  به گونه‌ای طراحی شده‌اند که خوراک نفتی به نحوی تولید شود که نفت اضافی را بتوان با همان شیوه‌های سنتی پالایش کرد.

همانطور که پیشتر گفته شد، در منطقه خاورمیانه تعداد زیادی مگا- مجتمع پالایشگاهی و پتروشیمی در حال ساخت است و این نشان دهنده تمایل کشورهای منطقه برای پذیرش فناوری‌های جدید است و موکد این موضوع است که این کشورها تصمیم گرفته‌اند تنها به گاز طبیعی به عنوان خوراک تکیه نکنند.

شرکت نفت قطر[2](QP) و شرکت پتروشیمی قطر[3](QAPCO) قراردادی برای اخذ مجوز فناوری‌های نوین را امضا کرده‌اند تا از این فناوری‌ها در تاسیس مجتمع پتروشیمی السجیل[4] استفاده کنند. این مجتمع پتروشیمی قرار است در شهرک صنعتی راس لافان[5] ساخته شود. این دو شرکت در سال 2012 قراردادی را امضا کرده‌اند تا به صورت مشترک این مگامجتمع را بسازند؛ بر اساس این قرارداد 80 درصد سهام این مجتمع متعلق به شرکت نفت قطر و 20 درصد آن متعلق به هلدینگ پتروشیمی قطر است.

بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده قرار است پروژه پتروشیمی السجیل در سال 2018 به بهره‌برداری برسد؛ در این پروژه از یک خوراک ترکیبی در کلاس جهانی استفاده خواهد شد که که ترکیبی از اتان، بوتان و نفتا خواهد بود. استفاده از این خوراک ترکیبی انعطاف‌پذیری لازم را برای تولید محصولات گوناگون ایجاد خواهد کرد.

در تاسیس این مگا مجتمع توافقنامه‌هایی امضا شده است که بر اساس آنها مجوز استفاده از فناوری‌های نوین داده می‌شود. برای مثال با شرکت یونیویشن تکنولوژیز[6] برای استفاده از فناوری پلی‌اتیلن و با شرکت مواد شیمیایی داو[7] برای استفاده از فناوری پلی‌پروپیلن توافق شده است.

سلطان چاتیلا، مدیر منطقه‌ای در یو. او. پی هانی‌ول[8]،معتقد است یک چرخش ظریف اما ماهرانه رو به پیشرفت در اقتصاد منطقه باعث تسریع سرمایه‌گذاری در صنایع پایین دستی شده است. وی همچنین بر این باور است که بهبود اقتصاد جهانی تقاضا برای انواع سوخت و محصولات پتروشیمی را افزایش داده است و این امر باعث شده تا دولت و بخش خصوصی در کشورهای منطقه خاورمیانه به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پایین دستی تمایل پیدا کنند.

به عنوان مثال می‌توان به ادغام دارایی‌های مجتمع‌های پالایشگاهی و پتروشیمی اشاره کرد که نشان دهنده این است که چگونه فناوری می‌تواند باعث ایجاد ارزش افزوده در این کشورها شود. این تغییرات در واقع یک حرکت اساسی و رو به رشد است که ما شاهد آن هستیم.

شرکت یو. او. پی دامنه وسیعی از فرآیندها، محصولات و تجهیزات صنایع پالایشگاهی، پتروشیمی و تبدیل گاز را عرضه می‌کند. یکی از فناوری‌های مدرن شرکت یو. او. پی که هر شرکتی را از رقبایش جلو می‌اندازد، فناوری یونی‌فلکس[9] است. این تکنولوژی پالایشگاه‌ها را قادر می‌سازد تا با اطمینان از کاهش حداکثری میزان قیر تولیدی، نفت خام سنگین را، که ارزش اقتصادی چندانی ندارد، به سوخت‌های حمل‌ و نقل، که ارزش بسیار بالایی دارند، تبدیل کند.

یکی دیگر از فناوری‌های این شرکت که بازار بسیار خوبی در خاورمیانه دارد، راه‌حل‌های شرکت یو. او. پی. برای مجتمع‌های تولید آروماتیک‌هاست که باعث می‌شود پالایشگاه‌ها بتوانند به شکلی بهینه دارایی‌های خود را با فناوری‌های صنعت پتروشیمی ادغام کنند تا به این ترتیب بتوانند در بازارهایی محصولات خود را بفروشند که تقاضای بسیار بالایی دارند.

همه این فناوری‌ها شامل کاتالیزورها، جاذب‌ها و محصولات ویژه‌ای هستند که بازدهی بهینه را تضمین می‌کنند.

البته لازم به ذکر است که موفقیت شرکت یو. او. پی. در عرضه این فناوری‌ها در گرو موفقیت مشتریان این شرکت است. همه ما اگر دقت کنیم خواهیم دید که یک گذار و ادغام طبیعی از صنایع پالایشگاهی به سوی صنایع پتروشیمی در حال شکل‌گیری است.

علاوه بر این موارد، افزایش تقاضا برای گاز طبیعی و چالش‌هایی که این موضوع با خود به همراه می‌آورد، بخش عمده‌ای از پورتفولیوی این شرکت را برای عرضه این فناوری‌ها تشکیل می‌دهد.

ایجاد کسب و کار تبدیل گاز طبیعی و هیدروژن و مالکیت شرکت توماس راسل[10]توسط شرکت یو. او. پی. موکد این ادعاست. به علاوه، این شرکت به تولیدکنندگان سوخت‌های حمل و نقل در منطقه کمک می‌کنند تا بتوانند استانداردهای یورو 5 را رعایت کنند. این مساله هم اکنون در بسیاری از کشورهای منطقه جزو دغدغه‌های تولیدکنندگان است.

آناند از شرکت فراست و سولیوان نیز در این مورد یادآوری می‌کند که تقویت قوانین حفاظت از محیط زیست در کشورهای خاورمیانه دلیل دیگری است که باعث شده است، این کشورها به کاربرد فناوری‌های نوین که کمتر آلاینده هستند، تمایل بیشتری پیدا کنند.

انواع پلاستیک‌ها و سایر مواد شیمیایی خاص اکنون می‌توانند به شکلی پایدار (دوستدار محیط زیست) تولید شوند و در عین حال هنوز هم از نظر هزینه قابل رقابت با روش‌های پیشین باشند. اگرچه صنعت پتروشیمی هنوز راه بسیار درازی در پیش دارد تا بتواند همه فعالیت‌های خود را دوستدار محیط زیست سازد، معرفی خوراک‌‌های جایگزین و (دوستدار محیط زیست) به طور قطع می‌تواند روندهای بلندمدت را متحول سازد.