تاریخچه رشد صنعتی در دو دهه اخیر نشان از لزوم توجه به تحلیل های همه جانبه دارد. در تحلیل های مقطعی و محدود که بصورت روش معمول در ارزیابی یک واحد یا یک طرح مورد استفاده قرار میگیرد به دلیل عدم بررسی جامع و کامل معمولاَ شرایط ثابت فرض می شود . اگر بعنوان مثال قرار است یک مجتمع بزرگ پتروشیمیایی ساخته شود مدلی موجود از واحدهای موجود کشور و یا حداکثر واحدهای نسبتاَ جدید خارج از کشور اقتباس و مبنای ارزیابی قرار میگیرد. حاصل جمعی از دو یاسه شرکت تولید اوره و متانول و یک واحد تولید بخار و یوتیلیتی و بخش مخازن و انبارها و اگر در لب دریا باشد هم که یک لنگرگاه و بندر صادراتی ولی آیا پارامترهایی وجود دارد که دیده نشده اند و یا چندان سرنوشت ساز محسوب نگردیده اند و احتمال بدهیم درآینده شرایطی بسیار متفاوت را ایجاد کنند.
شاید برخی از موارد را بتوان برشمرد که اگرچه در گذشته فاقد نقش تعیین کننده در ارزیابی کیفی یک طرح بوده اند ولی ضروریست با بازنگری در روش ارزیابی و بعنوان عناصری تعیین کننده آنها را مد نظر قرار داد.
ناپایداری منابع آبی
آب بواسطه وجود منابع کافی چند سالیست که به عنصری مهم در ارزیابی یک طرح تبدیل شده است یعنی کاملاَ تلاش میگردد که از وجود منابع مطمئن آب اطمینان حاصل شود ولی باتوجه به اینکه حجم بالایی از آب تخصیصی از آب های سطحی تامین شده و یا از محل چاه های عمیق استحصال می گردند و معمولاَ ارزیابی ها ی اعلام شده بسیار خوشبینانه و یا با شرایط موجود و فرض استمرار آنست.
آیا آبهای سطحی باتوجه به وجود رقبای بزرگی چون مصرف کنندگان بخش کشاورزی و مصارف خانگی می توانند در طولانی مدت پایدار باشند؟
تجربه چند سال اخیر در حجم بده آب چاه های عمیق نشان میدهد فرض ثبات یا کاهش اندک حجم آب قابل استحصال این چاه ها با واقعیت تطابق نداشته و احتمال بسیاری دارد که فرضیات کنونیی که مبنای تامین آب کارخانجات پتروشیمی ست در دهه آینده برقرار نباشد و یک راه اساسی برای رفع این مشکل اتکا به آب دریا و تجهیزات فرآوری و شیرین سازی آبست که نمونه ایی از آن در تاسیسات مجتمع های پتروشیمی در عسلویه ملاحظه می شود.
آب، کالای گران نیست سال های آینده
نکته بسیار مهم دیگر بحث قیمت تمام شده آبست . قیمت آب در دهه های گذشته بخش اندکی از بهای تمام شده نهایی محصول را تشکیل میداده ست ولی در صورتیکه آب بعنوان کالایی بورسی و رقابتی عرضه گردد( که بعضا در خبرها صحبت از راه اندازی بورس آب بوده است) و قیمت آب با هزینه ای نزدیک با قیمت آب شیرین شده سواحل خلیج فارس عرضه گردد بسیاری از واحدهای موجود سودآوری خود را از دست خواهند داد.
دفع فاضلاب و تاسیسات تصفیه آب خود عامل دیگرست که می تواند زمین زیادی را بخود اختصاص داده و با توجه به هزینه های نصب و تجهیزات لازم هزینه عملیاتی را بر دوش مجتمع های تولیدی بگذارد که از ابتدای امر پیش بینی نگردیده و یا از اهمیت بالایی برخوردار نبوده است.
مزیت رقابتی بین صنعت و کشاورزی
نقش رقابت در مزیت نسبی کشاورزی و صنعت پتروشیمی ؛یکی از نکاتی که بنظر می رسد نادیده گرفته شده است ارزیابی جزیره ای در دو بخش پتروشیمی و کشاورزیست به این معنی که در بخش کشاورزی مزیت های نسبی بین طرح های پتروشیمی سنجیده می شود و در بخش پتروشیمی نیز حداکثر ارزیابی ممکن بین طرح های پتروشیمی و مصرف آب آنهاست و سرنوشت انتخاب طرح ها در دو بخش نهایتا با سهمیه بندی تعیین میشود بعنوان مثال 70 درصد آب به بخش کشاورزی تخصیص داده شده و 30 درصد به صنایع که 30 درصد آن برای صنعت پتروشیمی در نظر گرفته میشود در بخش کشاورزی طرح A تصویب شده و طرح B بدلیل بازده کمتر کنار گذاشته می شود و در بخش پتروشیمی طرح C تصویب شده و طرح D بدلیل بازده کمتر کنار گذاشته می شود ولی هیچ مجموعه ای بهره وری چهار طرح را نمی سنجد شاید با در نظر گرفتن جمیع شرایط بهینه ترین حالت انتخاب طرح های Aو B و یا C و D باشد .
تغییرات اقلیمی
بسیاری از پیش بینی ها حکایت از تغییرات اقلیمی گسترده در دهه های آتی دارد در سال جاری دمای هوا در کویت و بصره رکوردشکنی کرد و شاید گرمترین دماهای ثبت شده زمین در امرداد ماه سال جاری در منطقه گرم (شکل 1)اگر سازمان جهانی هواشناسی تایید کند رکورد دومین و سومین دما گرم جهان در تاریخ توسط این دو منطقه شکسته میشود. اما آیا واقعا این روند ادامه‌دار است؟ آیا واقعا خاورمیانه تا پایان قرن غیرقابل سکونت میشود؟
شکل 1-منطقه بسیار گرم اقلیمی
شاید گرمایش جهانی زندگی در مناطقی از خاورمیانه را غیرممکن کند و بسیاری از مناطق خاورمیانه تبدیل به بیابان های غیرقابل زندگی شود و امکان گسترش زندگی شهری در مناطقی که می توان آنها را مناطق صنعت نفت و پتروشیمی نامید با مشکلاتی مواجه خواهد شد.
کلام پایانی
آیا آمادگی و هزینه های لازم برای مقابله با مشکلات در ارزیابی های کنونی دیده شده است. این مقوله ایست که میتواند بر مکان یابی طرح های آتی پتروشیمی تاثیری عمیق بگذارد و مقوله ایست که حتی دانش کافی برای ارزیابی نتایج و راهکارهای آماده سازی شرایط برای مهار آن وجود ندارد.
نوشته : نادر جاویدپور- کارشناس وزارت نفت