جای پای رشد صنعت پتروشیمی بر گلوگاه محیط زیست

اگرچه همواره از گاز طبیعی به عنوان یک سوخت پاک و «سبز» یاد می شود، زیرا نسبت به زغال سنگ دی اکسید کربن کمتری تولید می کند، قیمت های پایین نفت خام و گاز طبیعی، باعث رشد خارق العاده صنعت پتروشیمی شده و باعث شده است که موجی از پروژه های جدیدی راه بیفتد که حجم بسیار زیادی از گازهای گلخانه ای را تولید می کنند. وقتی که تاثیر رشد اقتصادی بر محیط زیست مورد مطالعه قرار می گیرد، میزان انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از کارخانه های جدید یا توسعه یافته تولید مواد شیمیایی، کارخانه های تولید انواع کودهای شیمیایی، امکانات مربوط به صادرات گاز طبیعی مایع و پالایشگاه هایی که به لطف سوخت های فسیلی ارزان ایجاد شده اند، را نیز در نظر گرفت. بسیاری از پروژه های صنعتی جدید به این دلیل در لوئیزیانا راه اندازی می شوند که رونق اقتصادی در این ایالت به وجود آمده است، اما کسی به این موضوع توجه نمی کند که به دلیل راه اندازی یا تصویب 20 پروژه صنعتی در این ایالت، میزان آلاینده ها بیش از یک سوم افزایش یافته است. همین وضعیت در سایر ایالت های آمریکا، برخی کشورهای اروپایی و نیز آسیایی دیده می شود.

در سال 2015، 44 پروژه ساخت و ساز و توسعه در صنعت پتروشیمی آمریکا استارت زده شده است که انتظار می رود هر سال حدود 86 میلیون تن انواع گازهای گلخانه ای را وارد جو کند. بر اساس گزارش آلودگی هوا و مجوزهای ساخت کارخانه در سطوح ایالتی و فدرال، این رقم نسبت به سال 2014 حدود 16 درصد افزایش را نشان می دهد، که اگر بخواهیم مقایسه کنیم با میزان گازهای گلخانه ای که از 19 کارخانه با سوخت زغال سنگ برابری می کند.

در سال 2014 نیز 45 پروژه صنعتی در بخش پتروشیمی آمریکا پیشنهاد داده شدند که حدود 53 میلیون تن انواع آلاینده را وارد هوای این کشور کردند.

البته لازم به ذکر است که کاهش قیمت نفت خام و گاز طبیعی باعث ورشکستگی شرکت های استخراج و اکتشاف شده است. اما صنایعی که از ارزان شدن نفت خام و گاز طبیعی سود می کنند –مانند تولیدکنندگان مواد شیمیایی و انواع کود شیمیایی از قیمت های پایین نفت و گاز به عنوان فرصتی برای توسعه خود استفاده می کنند. به طور کلی، در پنج سال گذشته، 140 پروژه پتروشیمی پیشنهاد یا تصویب شده اند که پیش بینی می شود حدود 179 میلیون تن انواع گازهای گلخانه ای را وارد جو کنند مقداری که معادل میزان انتشار گازهای گلخانه ای در اثر فعالیت 39 کارخانه زغال سنگ است.

اگرچه، برخی از پروژه هایی که اخیرا آغاز شده اند، پروژه های مربوط به راه اندازی پایانه های گاز طبیعی مایع (LNG) هستند، که احتمالا به دلیل قیمت پایین گاز برخی از آنها ساخته نخواهند شد، مگر اینکه قیمت گاز صادراتی افزایش یابد و ساخت این پایانه ها مقرون به صرف شود.

برخی از پروژه های پتروشیمی حتی خیلی بیشتر از کارخانه ای که با سوخت زغال سنگ کار می کند، گازهای گلخانه ای تولید خواهند کرد. یک کارخانه تولید برق که از سوخت زغال سنگ استفاده می کند، اگر با ظرفیت کامل کار کند و در هر ساعت 500 مگاوات برق تولید کند، در هر سال حدود 6/4 میلیون تن دی اکسید کربن تولید خواهد کرد. به عنوان مثال، کارخانه مایع سازی LNG کامرون[1] در لوئیزیانا، که در 14 ژانویه سال 2016 مجوز راه اندازی خود را دریافت کرده است ، بیش از دو برابر این مقدار گازهای گلخانه ای تولید خواهد کرد تا 9 میلیون تن انواع گازهای گلخانه ای در سال. برای اطلاع بیشتر از میزان انتشار آلاینده ها در هر پروژه پتروشیمی فهرست 10 پروژه بزرگ آمریکا به همراه میزان آلاینده های تولیدی آنها در جدول 1 آورده شده است.

بیشترین میزان افزایش انتشار گازهای گلخانه ای در سال گذشته در ایالت لوئیزیانا بوده است. در ایالت بایو نیز در سال 2015، 20 پروژه پتروشیمی پیشنهاد یا آغاز شده اند که انتظار می رود در هر سال معادل 68 میلیون تن گاز گلخانه ای در جو منتشر کنند، که این میزان معادل انتشار گازهای گلخانه ای از 15 کارخانه جدید است که با زغال سنگ کار می کنند. بر این اساس اگر بخواهیم چشم انداز ایالت لوئیزیانا را از نظر تولید گازهای گلخانه ای بررسی کنیم، این ایالت تنها شش کارخانه دارد که با سوخت زغال سنگ کار می کند. بر اساس گزارش موسسه منایع جهانی[2]کل ایالت –شامل بخش تولید برق آن در کل 230 میلیون تن انواع گازهای گلخانه ای تولید می کند. این بدان مفهوم است که پروژه هایی که فقط در یک سال –سال 2015- در بخش پتروشیمی پیشنهاد یا راه اندازی شده اند، میزان انتشار گازهای گلخانه ای این ایالت را به میزان 30 درصد افزایش خواهند داد.

جدول 1- میزان انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از 10 پروژه بزرگ پتروشیمی در سال2015

جدول 2 میزان انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از پروژه های پتروشمی را به تفکیک بخش نشان می دهد.

جدول 2- میزان انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از پروژه های پتروشیمی به تفکیک بخش در سال 2015

 بزرگترین پروژه در میان پروژه هایی که در جدول 2 گزارش شده است، پروژه بزرگ پایانه های صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) در لوئیزیانا است که قرار است گاز را با درجه زیر صفر منجمد کنند تا بدین ترتیب فشرده تر شود و بتوان آن را با تانکر به سراسر دنیا حمل کرد.

در مورد تولید گازهای گلخانه ای توسط کارخانه های پتروشیمی، که معمولا بدین معنی است که این کارخانه ها با کارایی حداکثر کار می کنند تا ضایعات انرژی و مواد اولیه را به حداقل ممکن برسانند، ذکر این نکته مهم است که کارایی حداکثری در این کارخانه ها همچنین میزان آلودگی را نیز کاهش خواهد داد. اما مطالعات انجام شده توسط محققین دانشگاهی و سازمان های ذیربط نشان می دهد که متاسفانه این کارخانه ها تا وقتی که مجبور به رعایت این قانون و سایر قوانین زیست محیطی نشوند، این برنامه را جدی نخواهند گرفت.

مقیاس افزایش میزان گازهای گلخانه ای در اثر پیشنهاد یا راه اندازی پروژه های پتروشیمی بدین مفهوم است که هنوز دولت ها راه زیادی تا رسیدن به تولید سبز محصولات پتروشیمی در راه دارند. قانونگذاران نیز باید در مورد نظارت و کنترل بر منابع جدید آلاینده ها که موجب گرم شدن بیشتر زمین می شوند، هشیار و محتاط باشند.

جدول 3 میزان انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از آغاز یا بهره برداری پروژه های پتروشیمی را در سال های 2012 تا 2016 مقایسه می کند.

جدول 3- مقایسه میزان انتشار گازهای گلخانه ای در سال های 2012 تا2016

 همانطور که قبلا نیز اشاره شد، میزان تولید گازهای گلخانه ای در انواع مختلف کارخانه ها متفاوت است و در بعضی از آنها بر خلاف تصور عمومی میزان انتشار این آلاینده ها با میزان انتشار حاصل از ده ها کارخانه زغال سنگ برابری می کند. در ادامه این گزارش و در جداول 4 تا 6 میزان انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از راه اندازی 10 پروژه برتر در بخش های تولید و پردازش LNG، کارخانه های تولید کود شیمیایی و مواد شیمیایی با یکدیگر مقایسه می شوند.

 جدول 4- میزان انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از 10 پروژه برتر در بخش LNG و پردازش گاز طبیعی که در سال 2015 آغاز یا پیشنهاد شده اند

 جدول 5- میزان انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از 7 پروژه برتر در بخش تولید کود شیمیایی که در سال 2015 آغاز یا پیشنهاد شده اند

 جدول 6- میزان انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از 7 پروژه برتر در بخش تولید مواد شیمیایی که در سال 2015 آغاز یا پیشنهاد شده اند

 همانطور که در جداول 4 تا 6 مشاهده می شود، میزان انتشار گازهای گلخانه ای حاصل از پایانه های LNG به طور متوسط بسیار بیشتر از انواع دیگر پروژه های تولید کود و مواد شیمیایی است.

به طور کلی می توان گفت که تحول روش های تولید محصولات پتروشیمی و استفاده از فناوری های مدرنی همچون تجزیه هیدرولیک و مته زنی افقی باعث شده است که منافع اقتصادی بسیاری برای تولیدکنندگان این صنعت ایجاد شود. از سوی دیگر در سال های اخیر به دلیل کاهش قیمت خوراک های مورد استفاده در صنعت پتروشیمی، سود حاصل از فروش این محصولات افزایش چشمگیری یافته است، اما در کنار همه این اتفاقات مثبت افزایش قابل توجه تولید گازهای گلخانه ای در اثر افزایش فعالیت های تولیدی در این صنعت باعث شده است که این صنعت با این سوال اساسی مواجه شود که آیا باید توسعه فعالیت های تولید به هر قیمتی صورت گیرد؟ در شرایطی که گرم شدن کره زمین از مشکلات اساسی جامعه بشری برای بقاست آیا می توان تنها دلخوش به این موضوع بود که افزایش تولید منجر به افزایش سود شده است و این یعنی رونق در این صنعت؟