در برنامه ریزی استراتژیک اهداف، سیاست ها و استراتژی های یک سازمان با توجه به آرزوها، ماموریت و ارزش های بنیادی تعیین می شوند، ضمن اینکه نقاط قوت و ضعف داخلی سازمان و فرصت ها و تهدیدهایی که برخواسته از عوامل محیطی هستند نیز تعیین کننده هستند.

به منظور ارزیابی استراتژی ها انجام گام های زیر لازم و ضروری است:

1.      بررسی عوامل داخلی و خارجی که در واقع پایه و اساس استراتژی های فعلی را تشکیل می دهند.

2.      ارزیابی، مقایسه و بررسی عملکردها.

3.      انجام اقدامات اصلاحی بر اساس شرایط.

4.      استراتژی ها باید به صورت منظم ارزیابی شوند.

مدل مدیریت استراتژیک

مدل مدیریت استراتژیک جامعی که توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی مورد استفاده قرار گرفته است در ادامه این مقاله تشریح می شود. بر اساس این مدل، رابطه بین اجزای اصلی مدیریت استراتژیک شامل هشت مرحله متوالی است که شرح آن در ادامه می آید:

گام اول: تعیین ماموریت، ارزش ها و چشم اندازها

گام دوم: تحلیل تهدیدها و فرصت های خارجی

گام سوم: تحلیل نقاط قوت و ضعف داخلی

گام چهارم: تحلیل ماتریس SWOT و برنامه ریزی استراتژی

گام پنجم: تفسیر استراتژی ها به مجموعه ای از شاخص های عملی و قابل انجام بر اساس برگه ثبت رکورد متعادل (BSC)

گام ششم: تعیین اهداف

گام هفتم: بکارگیری استراتژی ها

گام هشتم: ارزیابی و کنترل استراتژیک

مزایای مدیریت استراتژیک

پژوهشگران مزیت های بسیاری را برای تفکر استراتژیک و تعهد عمیق به فرآیند مدیریت استراتژیک قایل شده اند، تعهد و تفکر استراتژیک شامل موارد زیر است:

1.       سطوح مختلف مدیریت سازمان را در جهت هدف تعیین شده هدایت می کند.

2.       شناخت و پاسخگویی نسبت به تغییرات، فرصت ها و تهدیدهای جدید را تسهیل می کند.

3.       مدیریت منطقی در ارزیابی دارایی های مورد نیاز و نیروی کار را تقویت می کند.

4.       همه تصمیم های مدیریتی درباره استراتژی را در کل سازمان هماهنگ می کند.

5.       سازمان را قادر می سازد تا موقعیت مفعول خود را به موقعیت فعال تغییر دهد.

چشم انداز

شرکت ملی صنایع پتروشیمی چشم انداز خود را مطابق با چشم انداز جمهوری اسلامی ایران برنامه ریزی کرده است. در چشم انداز سال 1404 جمهوری اسلامی ایران، موارد زیر در نظر گرفته شده اند: با تکیه بر الطاف حق تعالی و بر اساس تعالیم روشنگر دین اسلام و تلاش های برنامه ریزی شده در یک گروه و به منظور دستیابی اصول و اهداف مقرر در قانون اساسی در یک چشم انداز 20 ساله: «ایران یک کشور توسعه یافته است که از لحاظ اقتصادی، علمی و فناوری در منطقه در مقام اول قرار خواهد گرفت و ضمن حفظ هویت اسلامی و انقلابی خود را در جهان اسلام روابط سازنده ای با کشورهای جهان خواهد داشت.»

هدف بنیادی

هدف بنیادی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران عبارت است از: «توسعه برای یک زندگی بهتر». تمرکز ما بر روی اهداف گام به گام، استراتژی ها، برنامه های عملیاتی و کوتاه مدت در یک برنامه توسعه ای است که به لحاظ مادی و معنوی زندگی بهتری را برای افراد جامعه، کارکنان و سهامداران این شرکت به ارمغان خواهد آورد.

مطالعه عوامل محیطی

در فرآیند برنامه ریزی استراتژیک پس از برنامه ریزی برای ماموریت و چشم انداز سازمان، شناسایی عوامل محیطی (داخلی و خارجی) و لازم و ضروری است و تاثیر آنها بر روی سازمان از طریق دستیابی به ماموریت و چشم انداز سنجیده می شود. مطالعه عوامل داخلی و خارجی سازمان یک موضوع دائمی است و سازمان ها باید برای این مطالعه مکانیسم مناسبی را طراحی کنند.

فهرست عوامل داخلی و خارجی شناسایی شده و سپس با توجه به این عوامل تحقیقاتی توسط متخصصان گروه ها صورت می گیرد.

نتیجه مطالعات دقیق علمی و پژوهش های فوق الذکر به شرح زیر است:

1.       فهرست کامل نقاط ضعف و قوت سازمان به تفکیک عوامل موثر بر هر یک و اولویت آنها

2.       فهرست کامل فرصت ها و تهدیدها به تفکیک عوامل موثر بر هر یک و اولویت آنها

3.       مطالعه و گزارش روش موثر درک ماتریس SWOT سازمان

فهرست عوامل موثر خارجی (فرصت ها و تهدیدها) که توسط گروه مطالعات استراتژیک درمورد توسعه پایدار شرکت اسناد و مدارک تهیه شده است عبارتند از:

فرصت ها

1.       وجود صنعت مواد غذایی در کشور

2.       وجود شرکت های پیمانکاری، مشاوره ای، تامین کنندگان خدمات و تولیدکنندگان مختلف داخلی

3.       در دسترس بودن انرژی ارزان

4.       وجود نیروی کار تحصیل کرده و جوان

5.       وجود و افزایش مراکز تحقیقاتی و دانشگاه های ذیصلاح در کشور

6.        قیمت گذاری آزادانه محصولات پتروشیمی در کشور

7.       خصوصی سازی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران

8.       دسترسی به آب های آزاد بین المللی، زمین و راه آهن

9.      راه اندازی بازارهای جدید در آسیا، شرق آسیا، چین، هند و غیره

10.   دسترسی به بازار محلی بسیار بزرگ

11.   امکان ادغام با شرکت های مطرح منطقه و مشارکت در شوراها و قراردادهای منطقه ای

تهدیدها

1.       سیاست های بی ثبات در قیمت گذاری مواد غذایی و انرژی مورد استفاده در صنعت پتروشیمی

2.      رکود اقتصاد جهانی و کاهش تقاضا و قیمت محصولات

3.       محدودیت استفاده از امکانات خارجی به دلیل تحریم های اقتصادی شامل انتقال پول، فناوری و غیره که به مرور در حال رفع شدن هستند

4.       عدم تامین خوراک کافی شامل میعانات گازی برای کارخانه های پتروشیمی

5.       سرمایه گذرای گسترده رقیبان برای تولید محصولات و دستیابی به سهم بیشتر از بازار

6.        عدم وجود شرایط، امکانات و حمایت های قانونی برای جذب سرمایه گذار

7.       ملزم کردن شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای تامین زیرساخت های مناسب برای کارخانه های پتروشیمی

نقاط ضعف

1.       عدم بکارگیری مدیریت علمی و تفکر سیستماتیک

2.       عدم بکارگیری مدیریت بهره وری چرخه های تولید و بازده اندک نیروی کار

3.       فقدان سیستم جامع مدیریت پروژه

4.       فقدان بکارگیری کامل برنامه ریزی مداوم و عدم شایستگی علمی

5.       فقدان سیستم جامع مدیریت دانش

6.        فقدان سیستم ارزیابی عملکرد به روز شده

7.       فقدان یک سیستم جامع و ادغام شده اطلاعات و عدم تجهیز با فناوری اطلاعات مدرن

8.       عدم توسعه ساختار سازمانی همزمان با رشد صنعت پتروشیمی

9.       فقدان سیستم جامع کنترل بودجه، هزینه و قیمت تمام شده محصولات

10.   فقدان تفکر اقتصادی و کارآفرینی

11.   فقدان فرهنگ ایمنی، بهداشت و حفاظت از محیط زیست

12.   عدم توانایی کافی در مدیریت قراردادها

13.   فقدان سیستم حمایت از ارزش های انسانی و اخلاق سازمانی

14.   فقدان تفکر مشتری مداری

15.   فقدان فرهنگ کار گروهی

ماتریس SWOT و انتخاب استراتژی

تشکیل ماتریس نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدها

این ماتریس یکی از ابزارهای مهمی است که مدیران با استفاده از آن تاثیر اطلاعات داخلی و عوامل خارجی را مقایسه می کنند و بر اساس این ماتریس استراتژی های سازمان را می توان در 4 شکل مختلف مطرح کرد:

1.       استراتژی های SO (استراتژی های پایه: نقاط قوت و فرصت ها)

2.       استراتژی های WO (استراتژی های توسعه: نقاط ضعف و فرصت ها)

3.       استراتژی های ST (استراتژی های دفاعی: نقاط قوت و تهدیدها)

4.      استراتژی هایWT (استراتژی های نجات: نقاط ضعف و تهدیدها)

مقایسه عوامل اصلی داخلی و خارجی سخت ترین بخش ساختن ماتریس SWOTاستزیرا به دانش بسیار بالایی نیاز دارد و هیچ مجموعه ای وجود ندارد که بتوان به آن گفت مجموعه ای از بهترین عوامل. در این ماتریس در هر مرحله دو عامل با هم مورد مقایسه قرار می گیرند و هدف این نیست که بهترین استراتژی انتخاب شود بلکه هدف این است که استراتژی هایی انتخاب شوند که قابل انجام هستند. بنابراین، همه استراتژی هایی که در ماتریس SWOT ارائه می شوند قابل اجرا نیستند.

در جدول 1 ماتریس SWOT نشان داده شده است. این ماتریس شامل 9 بلوک است. همان گونه که در این جدول مشاهده می کنید، چهار بلوک عوامل اصلی و چهار بلوک استراتژی ها را نشان می دهند و یک بلوک هم سفید یا خالی است. در واقع چهار بلوکی که استراتژی ها را نشان می دهند همان استراتژی های SO, ST, WO, WTهستندکه پس از تکمیل چهار بلوک نهایی مربوط به عوامل اصلی ایجاد شده اند.