چرا سرمایه انسانی مهم است؟

برهمین اساس، دهه پایانی قرن 2000 را عصر «توانمند سازی سرمایه انسانی» نامیده اند. در عصر فرامدرن، سرمایه انسانی، بالاترین و با ارزش ترین و بزرگ ترین دارایی هر سازمان و کشوری محسوب می شود. سرمایه انسانی در هیچ ترازنامه و حساب سود و زیانی آورده نمی شود؛ ولی نتیجه سود و زیان سازمان ها را رقم می زند. تنها سرمایه ای که با استفاده هرچه بیشتر، کاهش نیافته و یه صورت فزآینده ای تقویت می شود. مطالعات متعدد نیز موید این واقعیت است که جوامعی توسعه می یابند که علاوه بر منابع و ذخایز طبیعی و سرمایه های مادی و فیزیکی، از منابع انسانی قابل توجهی برخوردار باشند؛ در واقع در این سال ها کشورهائی به رشد بیشتر اقتصادی نائل آمده اند که نیروی کار تحصیل کرده، ماهر، با کفایت و در یک کلام از «سرمایه انسانی» کافی و مناسب بهره مند بوده اند؛ زیرااولین و مهمترین مولفه توسعه در هر کشور انسان است. نیروی انسانی، سهم عمده ایدر توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و..... دارد.

سرمایه انسانی، تنها نهاده ای است که می تواند ضمن تغییر خود، سایر نهاده های تولید را دگرگون یا متعادل کند، مبنایی برای نوآوری فراهم سازد و در سطح وسیع به رشد اقتصادی بینجامد. امروزه مطالعات اقتصاددانان توسعه نشان می‌دهد که سیاست های دولت ها، از جمله سرمایه گذاری در سرمایه انسانی و مخارج تحقیق و توسعه، نه تنها بر رشد و بهره وری اقتصادی، بلکه بر توزیع مناسب درآمد و کاهش نابرابری در اقتصاد کشورها نیز مؤثر بوده است.هدف اصلی این یادداشت، روشن تر نمودن مفهوم سرمایه انسانی، اهمیت نظریه سرمایه انسانی در تحلیل های اقتصادی است، بررسی تئوری سرمایه انسانی، استراتژی های ارتقاء سرمایه انسانی و نقش آن در توسعه است؛ از این جهت مفهوم سرمایه انسانی، اهمیت و ضرورت سرمایه گذاری در سرمایه انسانی بر قالب ارائه آموزشبه صورت عمومی و آموزش های ضمن خدمت به صورت خاصمورد مطالعه قرار گرفته است.

تعریف و مفهوم سرمایه انسانی

یکی از مباحث بسیار مهم در دهه اخیر جهان، بحث سرمایه انسانی است. سرمایه انسانی یا به عبارتی کیفیت نیروی کار و یا دانش نهادینه شده در انسان باعث افزایش تولید و رشد اقتصادی کشورها می گردد.

سرمایه انسانی، به زبان ساده به هرچیزی غیر از سرمایه فیزیکی از قبیل اموال، تجهیزات و سرمایه مالی گفته می شود. سرمایه انسانی در واقع یک مفهوم اقتصادی است و از دو واژه «سرمایه» و «انسان» تشکیل شده است. سرمایه انسانی عبارت است از: ذخیره دانش، مهارت، صلاحیت و توانائی هائی که عمدتاً از طریق آموزش کسب می گردند و بر کیفیت کار تاثیر مثبت می گذارند و ارزش اقتصادی آن را در بازار کار افزایش دهند براساس نگرش مدیریتی، سرمایه انسانی ،منبع تجاری یا دارائی است که از ارزش بازار شکل میگیرد. نگرش اقتصادکلان، سرمایه انسانی را به عنوان یکی از فاکتورهای تولید میبیند، به این ترتیب در منابع رشد اقتصادی، مفهوم سرمایه انسانی با توسعه دانش اقتصادی مرتبط است.تئوری های جدید رشد اقتصادی سرمایه انسانی را به عنوان مجموع مهارتهای کسب شده و ذاتی فردی شخصیت میبخشد. آرمسترانگ سرمایه انسانی را به عنوان دانش و مهارتهایی که فردیت را خلق میکند و به کار می گیرد، معرفی میکند.

به عقیدهچن «سرمایه انسانی» نمایانگر دانش ضمنی موجود در ذهن و افکار کارکنان و منبع اساسی نوآوری و بازآفرینی یک سازمان است که به صورت ترکیبی از شایستگی ها، طرز تلقی ها و خلاقیت کارکنان تعریف می شود.

کارتیک و باسک: سرمایه انسانی از استعدادی ذاتی برخوردار است که می تواند هم خود را دگرگون کند و هم به دگرگونی یا تعدیل سایر نهاد ه ها منجر شود و همین ویژگی است که به پویایی همیشگی اقتصادخواهد انجامید. سرمایه انسانی به دانش، تحصیلات، شایستگی های کاری و ارزیابی های روان سنجی اشاره دارد.

مفهوم سرمایه انسانی پیچیده و چند وجهی به شرح ذیل است:

1.      مفهوم سرمایه انسانی شامل دو بخشذاتیو اکتسابیمی گردد.

2.      سرمایه انسانی کالائی است غیر قابل مبادله در بازار.

3.      افراد عموما ًنًمی توانند بر روش ها و سرعتی که سرمایه انسانی را کسب می کنند، کنترل داشته باشند.

4.      سرمایه انسانی هم بصورت«رسمی»در موسسات آموزشی و در چارچوب برنامه های مدون و هم بطور غیررسمی از طریق ارتباط با دیگران،کسب تجربه در محیط کار )یادگیری حین انجام کار(، رسانه های جمعی و نهادهای اجتماعی قابل اکتساب است.

5.      سرمایه انسانی در عین حال دارای ابعاد کمی و کیفی است.

6.       سرمایه انسانی می تواند جنبه ”عمومی”و یا ”تخصصی”داشته باشد.

7.      در بسیاری از موارد، سرمایه انسانی حالت یک کالای واسطه ای دارد.

8.      میزان دانش و توانائی هایی که در هر فرد تبلور یافته، ممکن است به هر علتی بطور کامل مورد استفاده قرار نگیرد.

9.      میزان دانش و توانائی هایی که در هر فرد تبلور یافته، ممکن است به هر علتی بطور کامل مورد استفاده قرار نگیرد.

سرمایه گذاری در سرمایه انسانی، برحسب موارد ذیل محاسبه می گردد:

1.      توانائی های ذاتی هر فرد

2.      موجودی سرمایه انسانی در جامعه

3.      کیفیت موسسات آموزشی

4.      در دسترس بودن منابع مالی برای فرد و جامعه

5.      وسائل و ابزاری که توسط آن دانش و توانائی ها منتقل می شوند، تغییر می کنددر قرن گذشته، سهم سرمایه فیزیکی از تولید ناخالص داخلی در اقتصاد کشورهای پیشرفته، با افت شدیدی همراه بوده است؛در حالی که سهم سرمایه انسانی افزایش یافته است که این افزایش در سهم سرمایه انسانی از تولید ناخالص داخلی، موجب پیدایش مفهوم «اقتصاد دانشی» شده است.

به عبارتی دیگر: بیشترین سهم ثروت جهانی نیز از آن نیروی انسانی است؛ در کشورهای توسعه یافته سهم منابع در ثروت شان بیشتر از سهم منابع فیزیکی و منابع طبیعی است. بطور متوسط انسانی71% ثروت کشورهای جهان را منابع انسانی،87% را منابع فیزیکی و 00% را منابع طبیعی تشکیل میدهد.

اهمیت سرمایه انسانی

مجله وال استریت⁸مقالهای تحت عنوان«آموزش کلیدی به سویاقتصاد سالم» منتشر کرد. در این مقاله، نویسندگانی چون جورج شالتز، و اریک هانشک، بر روی این موضوع بحث کردند که درآیندهاقتصاد یک ملل وابسته به سرمایه انسانی است. امروزه، نقش و اهمیت نیروی انسانی در فرآیند تولید و ارائه خدمات در جوامع بشری به عنوان مهمترین عامل مشخص کننده است. با نگاهی به مراحل تمدن بشری مشخص می شود که نقش نیروی انسانی از نیروی کار ساده به سرمایه انسانی تکامل یافته است؛ چراکه پیشرفت تکنولوژی بدون تحولات نیروی انسانی فاقد کارائی است.

بسیاری از پژوهشگران و کارشناسان مدیریت و بهره وری اعتقاد دارند که دستیابی یک کشور به سطح بالایی از بهره وری، منوط به داشتن سازمان ها و بنگاه هایی است که به اندازه کافی توانایی رقابت پذیری، سودآوری مناسب و ایجاد ارزش افزوده بالا داشته باشند. برای ایجاد چنین سازمان هایی وجود انسان های بهره ور ضروری است. در یک دهه اخیر نیز، مدیریت سازمان ها تشخیص داده اندکه در دستیابی به مزیت رقابتی پایدار و اثربخش، منابع انسانی از بالاترین اهمیت برخوردار است. در دنیایی که دانش و ارتباط با مشتریان بیش از پیش اهمیت یافته است،سرمایه انسانی که نشان دهنده حجم دانش، مهارت های فنی، خلاقیت و تجربه سازمان می باشد، اهمیت فزاینده ای می یابد و به همین نحو نیروی کار نه به عنوان دارایی های هزینه بردار بلکه به عنوان دارایی های مولد تلقی می شوند. لذا، یکی از مباحث مهم اقتصادی در دهه های اخیر، بحث نقش سرمایه انسانی در فرآیند رشد اقتصادی است و اهمیت آن ، همواره در رشد و شکوفایی یک کشور بویژه از حوزه اقتصادی مورد عنایت و توجه افراد و گروههای زیادی بوده است. از این جهت امروزه، نقش و اهمیت نیروی انسانی در فرآیند و ارائه خدمات در جوامع بشری به عنوان معمترین عامل شده است. با نگاهی به مراحل تمدن بشری مشخص میشود که نقش نیروی انسانی از نیروی کار ساده به سرمایه انسانی تکامل یافته است. چراکه پیشرفت تکنولوژی بدون تحولات انسانی فاقد کارایی است.

سرمایه انسانی با جهانی شدن و همچنین اشباع شدن بازار کار و با توجه به رکود اخیر در اقتصاد جهانی، توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بر توسعه بیشتر سرمایه انسانی به سمت شتاب گرفتن رشد اقتصادی با تخصیص وقت لازم و تلاش ها تأکید می کنند. این توسعه سرمایه بشری یکی از راه حل های اساسی برای ورود به عرصه بین المللی است.