پروپیلن، «اولفینی» متفاوت

اتیلن یکی از محصولات اولیه کراکرهای بخار است اما پروپیلن به نوعی یکی از محصولات همراه است. نمودار 1 زنجیره ارزش اتیلن و پروپیلن را نشان می دهد. در قسمت بالا منابع تولید و در قسمت پایین محصولات تولیدی در این زنجیره نشان داده شده اند.

نمودار 1- زنجیره ارزش اتیلن و پروپیلن

منبع:IHS global production and demand data.، (1) به جز پروپیلنی که در پالایشگاه ها تولید می شود.

منابع اصلی تولید اتیلن عبارتند از گازهای طبیعی مایع (NGLs)، نفتا و گازوئیل در کراکرهای بخار و بخش کوچکی از آن را متانول به اولفین(MTO) و زغال سنگ به اولفین(CTO) است و مجموع ظرفیت تولید جهانی اتیلن در حدود 353 میلیارد پوند است. در حالی که منابع تولید پروپیلن عبارتند از کراکرهای بخار، واحدهای کاتالیزوری مایع (FCC) پالایشگاه ها و منابع هدفمند هستند که ظرفیت جهانی تولید این محصول در مجموع 252 میلیارد پوند است.

محصولات تولیدی در زنجیره ارزش اتیلن عبارتند از پلی اتیلن، اکسید اتیلن، وینیل ها و سایر محصولات. محصولات تولیدی در زنجیره ارزش پروپیلن هم عبارتند از پلی پروپیلن، اکسید پلی پروپیلن، آکریلونیترایل و سایر محصولات. لازم به ذکر است که پلی اولفین ها و اکسیدها تقریبا 75 درصد از تقاضا برای انواع اولفین ها را تشکیل می دهند.

پروپیلن در میان سایر اولفین ها از بازار کوچکتری برخوردار است اما در مقایسه میزان رشد این بازار بسیار بیشتر است. نمودار 2 میزان رشد واقعی و پیش بینی شده تقاضا برای اتیلن و پروپیلن را با یکدیگر مقایسه می کند. پیش بینی تا سال 2020 و توسط IHS صورت گرفته است. همانطور که در جدول کوچک ارائه شده در نمودار 2 مشاهده می شود میزان رشد تقاضای جهانی برای اتیلن بین سال های 1990 و 2015 در حدود 4 درصد بوده است و پیش بینی می شود که این تقاضا در فاصله سال های 2016 تا 2020 با کاهش 2 دهم درصدی مواجه شده و به 3.8 درصد برسد. این در حالی است که رشد تقاضای جهانی برای پروپیلن در فاصله سال های 1990 و 2015 در حدود 5.2 درصد بوده و پیش بینی می شود که این رشد در فاصله سال های 2016 تا 2020 با کاهش 7 دهم درصدی مواجه شده و به 4.5 درصد می رسد. این بدان مفهوم است که فاصله رشد تقاضای پروپیلن و اتیلن در طول زمان تقریبا ثابت بوده و با روند تقریبا مشابهی در طول زمان حرکت کرده اند اما در سال های اخیر با نسبت بسیار اندکی رشد تقاضای پروپیلن بیشتر از رشد تقاضای اتیلن بوده است.

به طور کلی همانطور که در نمودار 2 مشاهده می شود میزان تقاضای اتیلن تا سال 2020 به میزان 65 میلیارد پوند و میزان تقاضای پروپیلن 52 میلیارد پوند افزایش خواهد یافت.

نمودار 2- میزان تقاضا و رشد تقاضای اتیلن و پروپیلن از سال 1990 تا سال 2020

منبع:IHS، به جز پروپیلنی که در پالایشگاه ها تولید می شود.

عرضه و تقاضای اولفین ها

نمودار 3 عرضه و تقاضای اتیلن و پروپیلن را مقایسه می کند. پنل سمت چپ عرضه و تقاضای اتیلن را در جهان و ایالات متحده آمریکا نشان می دهد و در پنل سمت راست عرضه و تقاضای پروپیلن در جهان و آمریکا مقایسه شده است. ارقام ارائه شده در این نمودارها تا سال 2015 بر اساس آمار واقعی و آمار ارائه شده از سال 2016 تا سال 2020 بر اساس پیش بینی های صورت گرفته است.

همانطور که در این نمودار مشاهده می شود در فاصله سال های 2011 تا 2015 میزان تقاضای جهانی اتیلن بیشتر از میزان عرضه آن بوده است اما انتظار می رود که این عدم توازن تا سال 2020 مرتفع شده و توازن عرضه و تقاضا برقرار گردد. اما در آمریکا به رغم وجود توازن در فاصله سال های 2011 تا 2015، انتظار می رود که تا سال 2020 عرضه از تقاضا پیشی گیرد.

بررسی سمت راست نمودار حاکی از این است که در فاصله سال های 2011 تا 2015 میزان تقاضای جهانی برای پروپیلن اندکی کمتر از عرضه جهانی آن بوده است و بر این اساس مقداری از تولید پروپیلن جهانی از دست رفته است. ضمن اینکه تقویت این روند تا سال 2020 دور از انتظار نیست و تقاضا کماکان رشد کمتری را شاهد خواهد بود. اما در آمریکا روند کمی متفاوت است و میزان تولید از دست رفته منفی ست اما در مورد عرضه و تقاضا روند مشابه است و مازاد عرضه در بازار آمریکا نیز وجود دارد.

نمودار 3- عرضه و تقاضای اتیلن و پروپیلن در جهان و آمریکا از سال 2011 تا سال 2020

منبع:IHS، (1)به جز پروپیلنی که در پالایشگاه ها تولید می شود. (2) مقداری از تولید پروپیلن در ایالات متحده آمریکا و اروپا از دست رفته است زیرا میزان تولید گاز طبیعی مایع در کراکرها در این کشورها افزایش یافته است.

تا سال 2016 تولید هدفمند پروپیلن بزرگترین بخش رشد ظرفیت تولید جهانی را تشکیل خواهد داد. نمودار 4 رشد ظرفیت تولید اتیلن و پروپیلن در جهان را با هم مقایسه می کند. بر اساس اطلاعات ارائه شده در این نمودار بین سال های 2016 تا 2020 بخش عمده اتیلن تولید شده با روش کراکرهای بخار تولید خواهد شد و حدود 65 میلیارد پوند یا 18 درصد از ظرفیت تولیدی موجود از روش تبدیل زغال سنگ یا متانول به اولفین ها استفاده خواهد کرد. در حالی که بخش عمده ای از پروپیلن در همین فاصله زمانی با استفاده از هیدروژن زدایی پروپان تولید خواهد شد. دومین روش مورد استفاده تولید زغال سنگ و متانول به اولفین ها بوده و کراکرهای بخار، واحد کراکر کاتالیزورهای مایع در پالایشگاه ها و تولید هدفمند به ترتیب در جایگاه های بعدی قرار خواهند گرفت. بر اساس محاسبات صورت گرفته تقریبا 75 درصد از رشد عرضه اتیلن به روش های سنتی خواهد بود در حالی که 75 درصد از رشد تولید پروپیلن از برنامه های هدفمند نشات خواهند گرفت.

نمودار 4- مقایسه رشد ظرفیت تولید جهانی اتیلن و پروپیلن بین سال های 2016 تا 2020

منبع:IHS، (1)به جز پروپیلنی که در پالایشگاه ها تولید می شود.

قیمت گذاری اولفین‌ها

قیمت گذاری اولفین ها تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد، به همین دلیل نمی توان ریشه همه نوسانات قیمتی در انواع مختلف اولفین ها را یکسان دانست. به عنوان مثال قیمت اتیلن تحت تاثیر عرضه و تقاضای داخلی و هزینه خوراک قرار می گیرد، در حالی که قیمت پروپیلن همبستگی شدیدی با قیمت نفت خام دارد؛ اما قیمت انواع پلیمرها مانند پلی اتیلن و پلی پروپیلن به شکل رقابتی تعیین می شود. پنل بالایی نمودار 5 روند قیمتی اتیلن و پروپیلن را نسبت به قیمت نفت خام برنت مقایسه می کند و در پنل پایینی این نمودار روند قیمتی پلی اتیلن و پلی پروپیلن منعکس شده است.

نمودار 5- نسبت قیمت اتیلن و پروپیلن به نفت خام برنت و روند قیمتی پلیمرها

منبع:IHS، قیمت اولفین ها بر اساس قیمت های قراردادی لوله ای در هر ماه محاسبه شده است.

همانطور که در نمودار سمت چپ بالا مشاهده می شود، نسبت قیمت اتیلن به قیمت نفت بین سال های 2010 تا 2014 از سایر بازه های زمانی کمتر بوده است و دلیل آن بالطبع افزایش شدید قیمت نفت خام در آن بازه زمانی بود. پس از آن با کاهش مجدد قیمت نفت خام در سال 2015 شاهد افزایش نسبت قیمت اتیلن به قیمت نفت هستیم اما شمال شرق آسیا و اروپا جزء مناطقی هستند که بیشترین رشد این نسبت را شاهد بوده اند بر این اساس می توان گفت که آمریکای شمالی از وضعیت باثبات تری برخوردار بوده است.

پنل سمت راست بالا نیز به مقایسه نسبت قیمت پروپیلن به قیمت نفت خام در بازه های زمانی مختلف و در مناطق مختلف را نشان می دهد. همانطور که در این نمودار مشاهده می شود نسبت قیمت پروپیلن به قیمت نفت خام در طول زمان و در بازه های زمانی مختلف از ثبات بیشتری در مقایسه با نسبت قیمت اتیلن به قیمت نفت خام برخوردار بوده است. دلیل این امر این است که قیمت پروپیلن بر اساس قیمت نفت خام تعیین می شود و بنابراین آهنگ افزایشی قیمت نفت خام باعث آهنگ افزایش قیمت پروپیلن نیز می شود و به همین دلیل این تناسب در بلندمدت حفظ خواهد شد.

قسمت پایینی این نمودار نیز روند قیمتی پلیمرهایی مانند پلی اتیلن و پلی پروپیلن را در بازه های زمانی مختلف و در مناطق مختلف مقایسه می کند. همانطور که قبلا نیز گفته شد قیمت پلیمرها به صورت رقابتی در بازار تعیین می شود و به همین دلیل در مناطق مختلف اختلاف های جزیی در قیمت ها دیده می شود.