کشور سنگاپور دارای موقعیتی استراتژیک است، زیرا عمق زیاد سواحل آن پهلوگیری کشتی های عبوری را تسهیل می کند. این تنگه، شکاف زمانی بین شرق و غرب آسیا را پر کرده و مسیر عبور کشتی هایی است که از خلیج فارس به سمت شرق آسیا و اروپا حمل و نقل های دریایی را انجام می دهند. استقرار در یک موقعیت جغرافیایی استراتژیک در قلب کشورهای جنوب شرقی آسیا و دسترسی به شاهراه های هوایی و آبی و امکانات مخابراتی پیشرفته، عامل موثری در جذب سرمایه گذاران به این کشور است.
جزیره جورانگ در قسمت جنوبی سنگاپور قرار داشته و به دلیل مزیت مکانی، عامل جذب شرکت های پالایشی خارجی عظیم جهت سرمایه گذاری در این کشور در دهه 1960 بوده است. شرکت شل (SHELL) در سال 1961، اولین پالایشگاه سنگاپور را احداث کرد. شرکت اکسون موبیل (Exxon Mobil) نیز دو پالایشگاه، یکی در جزیره جورانگ و دیگری در ساحل جنوبی سنگاپور، ایجاد کرد که ظرفیت آنها در مجموع 605 هزار بشکه در روز بود.
صنعت پتروشیمی سنگاپور در دهه 1970، بعد از شکل گیری پالایشگاه های این کشور و به دنبال بهره گیری بیشتر از مزیت های ایجاد شده، به منظور تولید ارزش افزوده ظهور یافت. در سال 1977، شرکت پتروشیمی سنگاپور ایجاد و شرکت های بی نظیر بی. پی (BP)، باسف (BASF)، لانکسس (LANXESS) و کلنس (Celanese) از جمله شرکت های فعال در آن هستند.
راهبردهای بالادست موثر در توسعه صنعت پتروشیمی سنگاپور
به طور کلی فرایند تکامل سیاست صنعتی سنگاپور طی پنج دوره توسعه اتفاق افتاده است که خلاصه آن را در شکل شماره 1 مشاهده می کنید.
· دوره نخست (1965-1960)، سیاست جایگزینی واردات و استفاده از فناوری های کاربر (منظور صنایعی است که نیاز زیادی به نیروی کار دارند)،
· دوره دوم (1973-1966)، سیاست صنعتی شدن بر مبنای استفاده از فناوری کاربر و گرایش به سوی صادرات،
· دوره سوم (1978- 1973)، نخستین تلاش برای ارتقای اقتصادی،
· دوره چهارم (1984- 1979) بازسازی ساختارهای اقتصادی،
· دوره پنجم (1990- 1985)، مستحکم سازی و متنوع کردن بود.
نحوه تنظیم صنعت پتروشیمی سنگاپور، شهر جورانگ (JTC) شرکتی دولتی و متولی توسعه و تنظیم گری پارک شیمیایی جورانگ بوده و نمایندگان دولت در آن، شامل نمایندگانی از شرکت سرمایه گذاری دولت سنگاپور، وزارت منابع انسانی، وزارت دفاع و وزارت تجارت و صنعت می شود. شهر جورانگ از طریق سرمایه گذاری مستقیم دولت ایجاد و توسعه پیدا کرده است اما میزان سرمایه گذاری های دولت به مرور زمان کاهش یافته و در مقاطعی که شرکت JTC، توان توسعه را به طور مستقل از طریق درآمدهای خدماتی خود به دست می آورد، کمک های مالی دولت کاملا قطع می گردد. با وجود خودکفایی شرکت های زیر مجموعه JTC، در شرایطی که طرح توسعه ای فراتر از ظرفیت های فعلی این شرکت تعریف شود، دولت مجددا به عنوان سرمایه گذار اصلی وارد می شود.
به دلیل باز بودن اقتصاد سنگاپور و آسیب پذیرى آن، این کشور همیشه بر نیاز به کسب آگاهى از محیط خارج به منظور اصلاح سیاست هاى خود در موقع لزوم جهت نیل به رشد اقتصادى بلندمدت این کشور، تأکید کرده است.
سیاست هاى مهم و کلیدى دولت سنگاپور در این پنج دوره توسعه صنعتی عبارتند از:
· انتخاب راهبرد صنعتى شدن به عنوان راهبرد اصلى توسعه (در ابتدا براى ایجاد اشتغال)؛
· تکیه بر بخش خصوصی، به ویژه شرکت هاى چندملیتى براى ایجاد و هدایت سرمایه گذاری ها؛
· اعطای مشوق هاى مالی در ابتدا براى شروع فرآیند صنعتى شدن و در مرحله بعد به منظور تشویق انواع خاصى از سرمایه گذارى ها و فعالیت ها؛
· هدفگذارى صنعتى از طریق اعطای مشوق هاى سرمایه گذاری، که طى زمان مشوق ها به منظور تغییر از صنایع کاربر و با فناوری پایین به صنایع سرمایه بر و با فناوری بالا اصلاح گردید؛
· سرمایه گذارى در سرمایه انسانى و زیرساخت ها؛
· ایجاد رابطه مناسب صنعتى و ارتقاى رابطه سه جانبه میان دولت، صنعت و مراکز تحقیقاتی؛
· ایجاد جو باثبات اقتصاد کلان از طریق سیاست هاى مالى و پولى مناسب.
شکل 1- پنج دوره توسعه صنعتی سنگاپور طی سال های 1990- 1960
منبع: JTC Corporation Annual Report, 2010. www.jtc.gov.sg/news-and-publications/annual
سنگاپور درحال حاضر مشغول آماده کردن مقدمات براى ورود به دوره بعدى توسعه صنعتی خود با عنوان «تشویق سرمایه گذارى در خارج» است. درحالی که تا به امروز بخش قابل توجهی از رشد سنگاپور وابسته به جریان سرمایه گذاری هاى خارجى در این کشور بوده است، چشم انداز آینده آن بستگى به ایجاد ظرفیت ذخایر و دارایى هاى خارجى دارد. یکى از راهبردهای جدید برنامه، کمک به ارتقای شرکت های محلی و تبدیل کردن آنها به شرکت های بین المللی به منظور کاهش محدودیت های صنایع کوچک است.
نحوه تنظیمگری صنعت پتروشیمی سنگاپور
شرکت شهر جورانگ (JTC) شرکتی دولتی و متولی توسعه و تنظیم گری پارک شیمیایی جورانگ بوده و نمایندگان دولت در آن، شامل نمایندگانی از شرکت سرمایه گذاری دولت سنگاپور، وزارت منابع انسانی، وزارت دفاع و وزارت تجارت و صنعت می شود. مقاماتی از سازمان آب، شرکت مخابرات سنگاپور، سازمان نیرو، اتحادیه کارگری صنایع شیمیایی، وزارت دفاع و شرکت مشاوره مالی از بخش خصوصی (Deloitte & Touche)، برخی از اعضای هیئت مدیره JTC را تشکیل می دهند. شایان ذکر است که وجود برخی افراد از سازمان هایی مانند وزارت صنایع، نیرو، مخابرات و غیره در هیئت مدیره، صرفاً نقش کارشناسی داشته و مجاز به تحمیل اهداف سازمانی خود نیستند.
این شرکت یک شرکت دولتی[1] به شمار می آید و با وجود اعضایی از تشکل های دولتی و خصوصی در هیئت مدیره آن، کلیه سهام آن متعلق به دولت مرکزی است. دو ویژگی اصلی ساختار مالکیت و راهبری شرکت JTC عبارت است از:
1. عدم حضور افراد و عواملی که منافع ثانویه را دنبال می کنند؛
2. راهبری این سازمان در قالب شرکت های خودگردان که مسئول دخل وخرج خود بوده و انگیزه لازم جهت کسب درآمد برای برنامه های توسعه در این مراکز را دارا باشند.
شهر جورانگ از طریق سرمایه گذاری مستقیم دولت ایجاد و توسعه پیدا کرده است، اما میزان سرمایه گذاری های دولت به مرور زمان کاهش یافته و در مقاطعی که شرکت JTC، توان توسعه را به طور مستقل از طریق درآمدهای خدماتی خود به دست می آورد، کمک های مالی دولت کاملاً قطع می گردد. با وجود خودکفایی شرکت های زیرمجموعه JTC، در شرایطی که طرح توسعه ای فراتر از ظرفیت های فعلی این شرکت ها تعریف شود، دولت مجدداً به عنوان سرمایه گذار اصلی وارد می شود.
در نهایت، JTC نقش خود را از مدیریت بر پارک شیمیایی جورانگ به سوی هدایت برنامه های استراتژیک جهت ارتقای ارزش افزوده در این پارک سوق داده و اقدامات لازم برای خصوصی سازی بخشی از دارایی های خود را آغاز کرده است. به منظور ایجاد یک محیط رقابتی در واگذاری دارایی ها که عمدتاً شامل املاک می شوند، JTC اقدام به تأسیس صندوق سرمایه گذاری املاک و مستغلات[2] و عرضه سهام آن از طریق بورس اوراق بهادار نموده و مناقصهای برای واگذاری امتیاز مدیریت این صندوق برگزار کرده است.
[1] Government-Linked Companies (GLC): شرکت هایی هستند که عمدتاً در کشورهای آسیایی به ویژه سنگاپور با هدف پیاده سازی برنامه های اقتصادی خاص و تبدیل سازمان های دولتی به شرکت های مستقل به ثبت رسیده اند.
[2] Real Estate Investment Trust (REIT)