تأمین پایدار خوراک
در سایت ها و پارک های مختلف مناطق شیمیایی گوناگون آلمان، طیف گسترده ای از مواد اولیه و خوراک مصرف می شود (حدود 10،000 نوع) که سهم عمده آن را نفتا، گاز طبیعی و اتیلن تشکیل می دهد و توسط خط لوله اروپا تأمین می شود، بخش دیگر آن نیز از کارخانه های کشورهای مجاور به دست می آید. نفت مورد نیاز نیز از مدیترانه، دریای شمال و روسیه (از طریق خط لوله) تأمین می شود.
البته کشور آلمان از ایجاد و توسعه پالایشگاه ها در پارک های شیمیایی خود غافل نشده و انجمن ها و نهادهای حقوقی مربوط به آن، همواره به دنبال ایجاد توافقنامه هایی برمبنای اقتصاد آزاد جهت مقابله با وضع مالیات بر صادرات مواد خام ازسوی کشورهای تولیدکننده نفت بوده اند. آلمان همچنین توانسته است با ایجاد تنوع در ساختار تأمین از طرق اجرای سیستم تجاری چندجانبه قوی و انجام معاملات با تمام شرکای عمده، دسترسی پایدار به خوراک مورد نیاز را ممکن سازد.
شبکه خوراک و تجارت یکپارچه
شبکه سازی خوراک و شبکه سازی تجاری از مهم ترین عوامل رقابت پذیری در پارک های شیمیایی و پتروشیمیایی آلمان است. شبکه سازی خوراک و به هم پیوستگی موجود بین خوشه ها، زیرخوشه ها و خوشه های اقماری از طریق خط لوله ها، راه های دریایی، ریلی و جاده ای، مدیریت زنجیره تأمین کارآمد و پیچیده ای را در صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی این کشور امکان پذیر کرده است.
شبکه سازی تجاری نیز بسیاری از هزینه ها را کاهش و بهره وری پارک ها را افزایش داده است؛ برای مثال در کمپارک، یک تولیدکننده فنلاندی به نام کمیرا (Kemira) که قصد دارد تجهیزات تصفیه آب خوراکی و پساب های صنعتی را بسازد، با شرکت بایر متریال ساینس (Bayer Material Science) که تأمین کننده اسید هیدروکلریک و پیش سازهای پلی اورتان است، همکاری تنگاتنگی دارد. به این ترتیب، علاوه بر ملاحظات زیست محیطی، نیازی به حمل و نقل جاده ای و ریلی وجود ندارد و مواد مورد نیاز از طریق لوله های توزیع داخلی منتقل می شود.
خدمات پشتیبانی کامل و قوی
تأمین امکانات تولید از قبیل آب، برق، بخار، هوای فشرده و تدبیر در کمیّت و کیفیت مورد نیاز توسط شرکت های پیشرو در این حوزه از قبیل شرکت کیورنتا (Currenta) صورت می گیرد و در واقع این شرکت مدیر و توسعه دهنده کم پارک است.
کیورنتا، حاصل سرمایه گذاری مشترک دو شرکت بایر (Bayer) و لانکس (Lanxess) بوده و درحال حاضر قرارداد پروژه ساخت نیروگاه سیکل ترکیبی برق در سایت لورکوزن بین شرکت ریپاور (Repower) و کیورنتا منعقد شده است. از دیگر خدمات ارائه شده توسط این شرکت ها می توان به ارائه خدمات آنالیز صنعت، مدیریت زیست محیطی و ارائه دانش مورد نیاز برای دفع پسماند، خدمات ایمنی و قابلیت اطمینان، ارائه برنامه های آموزشی و مطالعاتی، اجاره آزمایشگاه های تخصصصی به همراه نیروی متخصص آن، ارائه خدمات روابط عمومی و رسانه و... اشاره کرد.
شرکت ها می توانند با برون سپاری فرآیندهای تجاری فرعی به این قبیل تأمین کنندگان خدمات، امکان توسعه مجدد مدل تجاری خود را به منظور تمرکز بر رقابت پذیری فراهم سازند.
نوآوری در فناوری
به دلیل ارتباط صنایع شیمیایی و پتروشیمیایی آلمان با مراکز آموزش عالی و مراکز تحقیقاتی، منابعی از ایده های جدید در دسترس این صنایع قرار دارد. برای مثال در شرکت بایر متریال ساینس، ایده های جدیدی برای تولید محصولات جدید از پلی کربنات ها با تمرکز بر صرفه جویی در وزن شکل گرفته است. به این ترتیب بهره وری و در نتیجه آن، آزادی عمل در طراحی های جدید بالا خواهد رفت.
حضور شرکت های بزرگ و پیشرو
حضور شرکت های عظیم، پیشرو و پر سابقه ای نظیر بایر، باسف، بریتیش پترولیوم، سابیک، دگوسا و... به طور قابل توجهی در ایجاد و توسعه صنایع شیمیایی و پتروشیمیایی آلمان مؤثر بوده است؛ برای مثال شرکت بایر، از سرمایه گذاران عمده و فعال در سایت های مختلف کم پارک است. از طرف دیگر، جذب شرکت های غیرشیمیایی نظیر ان کی تی (NKT)، موفقیت بزرگی برای کیورنتا جهت توسعه زیرساخت های لازم به حساب می آید.
نیروی انسانی متخصص
وجود دانشگاه های بین المللی در سطح ایالات و همچنین برگزاری دوره های آموزشی در سایت ها، سطح تخصص نیروی انسانی مشغول در پارک های شیمیایی و پتروشیمیایی آلمان را بالا برده است. خدمات ترجمه و زبان نیز برای مشتریان و اتباع خارجی ارائه می شود.
مکان استقرار مناسب و دسترسی به بازارهای مصرف
از آنجایی که دسترسی خوب به زیرساخت های حمل و نقل، یکی از عوامل مهم مکان یابی صنایع شیمیایی موفق است، بزرگترین صنعت شیمیایی آلمان در وستفالن - راین شمالی و پس از آن در راینلند - فالاتینیت و هسه قرار دارد که هر سه در کنار رودخانه راین واقع شده اند. موقعیت مکانی این مناطق شیمیایی، دسترسی کم هزینه به مشتری را از طریق مجاورت با راه های آبی، بزرگراه ها، خط آهن و نزدیکی به فرودگاه ها ممکن ساخته است.
حفاظت از محیط زیست
دفع و بازیافت پسماندها و مواد زائد علاوه بر مسائل زیست محیطی، دارای اهمیت اقتصادی برای تولیدکنندگان بوده و هر مقدار که از میزان ضایعات کاسته شود، به نفع اقتصاد تولید است.
به همین علت، مطالعات عمیقی در این باره صورت گرفته که منجر به استفاده از سیستم های پیشرفته برای دفع پسماندها در پارک ها و مناطق شیمیایی آلمان شده است. خدمات سوزاندن و یا دفن زباله های پارک های شیمیایی و همچنین کاهش تولید گازهای گلخانه ای توسط شرکت هایی نظیر کیورنتا صورت می گیرد.
نتیجه گیری
کشور آلمان با وجود اینکه منابع هیدروکربوری اندکی دارد و خوراک مورد نیاز صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی خود را از طریق واردات تأمین می کند، یکی از قدرت های برتر شیمیایی جهان محسوب می شود. این کشور توانسته با ایجاد خوشه های تخصصی در قالب پارک های شیمیایی با سطح بالای یکپارچگی و با تمرکز بر نوآوری، تقاضاهای پیچیده مصرف کنندگان را تأمین کند به طوری که درآمد حاصل از فروش محصولات شیمیایی آلمان در سال 2015 نزدیک به 148 میلیارد یورو بوده است.
همان طور که اشاره شد صنعت پتروشیمی آلمان برای حفظ مزیت رقابتی خود بر پژوهش و نوآوری متمرکز است و بیش از 70 درصد شرکت های شیمیایی و پتروشیمیایی آن فعالیت های تحقیقاتی دارند. یافته های این مطالعه نشان می دهد که در سال 2015 بعد از کشور آمریکا، آلمان با 18 درصد بالاترین سهم را در ثبت اختراعات شیمیایی در اروپا داشته است.
با توجه به اینکه یکی از ویژگی های محصولات تولید شده در حلقه های نهایی زنجیره ارزش پتروشیمی، افزایش پیچیدگی فناوری در تولید این محصولات است، کشور آلمان به دلیل توفیق در نوآوری های تکنولوژیکی در توسعه متوازن این صنعت دستاوردهای مطلوبی داشته است. در سال 2015 ارزش فروش مواد شیمیایی تخصصی آلمان 40 میلیارد یورو بوده و این رقم در مورد مواد پتروشیمیایی پایه 48 میلیارد یورو بوده است.
دستیابی به چنین جایگاهی از عوامل متعددی نشئت میگیرد که شیوه مدیریت و اداره این صنعت و توجه ویژه به راهبرد فناوری عمده ترین دلایل این موفقیت است.
نکته قابل توجه اینکه ساختار تنظیم گری صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی آلمان، چندسطحی است. به این صورت که نقطه نظرات تولیدکنندگان محلی در جلسات منطقه ای مطرح، بررسی و جمع بندی شده و نتایج جلسات منطقه ای در نشست های هم اندیشی ملی بیان شده و در نهایت مسائل طرح شده به جلسات بررسی اتحادیه اروپا راه می یابد. قوانین و کارکردهای تنظیم گری اتخاذ شده در اتحادیه اروپا نیز از طریق همین سطوح در لایه های مختلف ملی، منطقه ای و محلی اعمال می شوند.
درسطح منطقه و پارک نیز خدمات توسط توسعه دهندگان به فعالین حاضر در پارک ارائه می شود. برای مثال در منطقه روهر، «ستاد کم سایت» به عنوان یک شراکت عمومی- خصوصی بین ایالت وستفالن - راین شمالی و تولیدکنندگان شیمیایی نقش توسعه دهنده و در سطح پارک شرکت خصوصی «کیورنتا» نقش توسعه دهنده را ایفا می کند.
همچنین از تجربه کشور آلمان می توان نتیجه گرفت که علاوه بر شیوه مدیریت صحیح و توجه به مقوله فناوری؛
- تأمین پایدار خوراک از طریق ایجاد شبکه خوراک و تنوع آن،
- ارائه خدمات پشتیبانی کامل و قوی و ایجاد بستری برای تعامل بخش های مختلف صنعت،
- حضور شرکت های بزرگ و سرمایه گذاری در سایت های شیمیایی این کشور،
- مکان استقرار مناسب ازجمله واقع شدن در کنار رودخانه راین و دسترسی به بازارها از پارامترهای مهم موفقیت صنعت پتروشیمی و توسعه و تکمیل زنجیره ارزش در کشور آلمان بوده است.
بنابراین در نتیجه گیری نهایی و براساس تجربه کشور آلمان در زمینه صنعت پتروشیمی می توان به این مهم اشاره کرد که شیوه مدیریت صحیح در سطوح مختلف تنظیم گری و تسهیل گری، توجه به مقوله فناوری، توسعه پارک ها و شهرک های پتروشیمیایی می تواند در دستیابی به اهداف صنعت پتروشیمی کشور در تحقق سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی و برنامه ششم توسعه بسیار مفید و راهگشا باشد.