141

مروری بر کارنامه 57 ساله شرکت ملی صنایع پتروشیمی؛

مروری بر کارنامه 57 ساله  شرکت ملی صنایع پتروشیمی؛
(چهارشنبه ۱۵ بهمن ۱۳۹۹) ۰۸:۰۰

شرکتی برای تمام فصول

آذر 1342  تشکیل «شورای عالی صنایع پتروشیمی» به تصویب هیئت وقت وزیران رسید ولی تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران قریب به یکسال بعد و در هشتم دی ماه 1343 در جریان اصلاح یک بند از بودجه سال مذکور انجام شد.

بعد از امضای قرارداد کنسرسیوم نفت میان ایران و شرکت های بین المللی، تا پایان دهه 30 خورشیدی تولید نفت خام محور اصلی فعالیت های شرکت ملی نفت بود، شکل گیری جریان نو در بودجه ریزی کشور و طراحی برنامه های توسعه ای ملی، به ایجاد فضای تازه ای از توسعه در کشور انجامید، بر همین اساس و در متن یکی از برنامه های توسعه ی بخشی که با هدف تبیین ضرورت های توسعه خوزستان توسط سازمان برنامه تهیه شده بود به ضرورت ایجاد واحدهای پتروشیمی در کنار مجتمع های نفتی هم اشاره شده بود با این حال تا پایان دهه 30 اجرای چنین طرح هایی میسر نشد.

در اواخر دهه 30 وزارت صنایع ایران طرح احداث مجتمع کود شیمیایی فارس را تهیه کرد و اجرای آن را شرکت ملی نفت بر عهده گرفت،کارخانه کود شیمیایی شیراز در نهایت در جریان سفر آقای شارل دوگل رئیس جمهور کشور فرانسه به ایران ، در 26 مهر ماه 1342 با حضور او و شاه ایران رسما به بهره برداری رسید.

دو ماه بعد درآذر 1342  تشکیل «شورای عالی صنایع پتروشیمی» به تصویب هیئت وزیران رسید ولی تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران قریب به یکسال بعد و در هشتم دی ماه 1343 در جریان اصلاح یک بند از بودجه سال مذکور انجام شد،شرکت ملی صنایع پتروشیمی به موجب بند الف ماده ی 5 اساسنامه قانونی شرکت ملی نفت ایران و در اجرای تبصره ی 64 قانون بودجه ی اصلاحی سال 1343 کل کشور، به صورت شرکت سهامی، تشکیل شد. حدود و شمول موضوع شرکت، فعالیت در همه ی رشته های صنعت پتروشیمی و صنایع وابسته به آن، تهیه و تولید فرآوری و ساخت انواع مواد و فرآورده های پتروشیمیایی و مواد شیمیایی دیگر از نفت و مشتقات نفتی و گازهای طبیعی و هیدروکربورها و دیگر مواد خام آلی و معدنی، تعیین شد.

در بند 2 ماده 4 اساسنامه آمده است که شرکت حق و اختیار دارد که با رعایت قانون توسعه ی صنایع پتروشیمی، مصوب تیرماه 1344، با موسسه ها و شرکت های ایرانی و خارجی که دارای صلاحیت فنی و مالی باشند ، برای تولید فراورده های پتروشیمی مشتق از گازهای طبیعی و دیگر هیدروکربورها و پخش و فروش و ترابری و صدور فراورده های یاد شده، مشارکت کند.

در جریان نخستین مجمع موسس ، دکتر منوچهر اقبال به سمت ریاست هیات مدیره، و آقایان باقر مستوفی، حشمت اله مینا، هوشنگ مهتدی و مرتضی رسا اولین ترکیب هیات مدیره شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران بودند که از میان همین جمع،  مهندس باقر مستوفی به عنوان نخستین مدیر عامل شرکت منصوب و تا زمان وقوع انقلاب در این سمت باقی ماند.

توسعه این صنعت در قالب سه برنامه عمرانی از سال 1343 تا 1356 با اجرای طرح‌هایی برای تولید کود شیمیایی با استفاده از گازهای همراه نفت و همچنین تولید محصولاتی جدید نظیر دوده، گوگرد، گاز مایع، سود سوزآور، کربنات و بی‌کربنات سدیم، پی‌وی‌سی و مواد نرم‌کننده پلاستیک (DOP) با هدف عمده تامین نیازهای داخلی شکل گرفت.

تلاش های دوره نخست تحرک ایران در صنعت پتروشیمی در نهایت به جز تاسیس کود شیمیایی فارس به احداث مجتمع‌های پتروشیمی شاهپور( شیمیایی رازی) ، پتروشیمی آبادان، کارخانه پازارگاد، کربن ایران، کارخانه پولیکای کرج، شیمیایی خارگ، ایران نیپون ( پتروشیمی فارابی) و طرح‌های توسعه پتروشیمی شیراز، همچنین به تهیه طرح اولیه احداث و گام های نخستین مجتمع بزرگ پتروشیمی ایران ژاپن منجر شد.

برنامه ریزی برای تاسیس بزرگترین پتروشیمی جهان

پس از 50 سال فروش نفت خام و سوزاندن گازهای همراه، سرانجام  اوایل دهه 40 شمسی و بعد از افتتاح نخستین کارخانه ی کود شیمیایی در شیراز فرآورده های آن به بازار داخلی عرضه شد و به تدریج دولت ایران تصمیم به توسعه صنعت پتروشیمی گرفت. با توجه به اهمیت تولید فرآورده های پتروشیمی در داخل کشور و مصرف داخلی آن لزوم بهره برداری بیشتر و بهتر از منابع دسترس پذیر( گازهای همراه با مواد نفتی) دولت وقت به این تصمیم رسید که باید از فن آوری پیشرفته در تولید فرآورده های گوناگون و بازاریابی گسترده، استفاده شود.

به این منظور، در بررسی ها و مطالعات گوناگون، گزارش هایی فراهم آمد که قابلیت های اجرایی، امکان بهره برداری از منابع موجود را مشخص می ساخت. براین اساس، چنین نتیجه گیری شد که باید برای تولید و بازاریابی، از شرکت های خارجی استفاده شود که در این زمینه، پیشینه ی کار دارند.

از این رو، نخست با شرکت های گوناگون امریکایی و سپس شرکت های اروپایی، گفتگوهای فراوانی انجام شد. نیاز ایران به فن آوری پتروشیمی و پیامدهای آن، برای کشورهای صنعتی، روشن بود، از این رو، پاسخ مثبتی از شرکت های آمریکایی دریافت نشد و پیش بینی می شد که شرکت های اروپایی نیز این دعوت را با سردی، پاسخ گویند. زیرا در غیر این صورت، ایران که بازاری پرمصرف، باثبات و با رشدی سریع و قدرت خریدی بالا به شمار می آمد، به رقیبی سرسخت برای صنعت پتروشیمی اروپا، تبدیل می شد و به جای واردات مواد پلاستیکی، رنگ ها،‌ بافته ها و الیاف، سموم و حشره کش ها و داروها، اروپا باید شاهد صادرات فرآورده های پتروشیمی از ایران باشد و خاورمیانه را اشباع کند.

در آن روزگار، ژاپن تازه صنعتی شده که در جستجوی بازارهای جدید و تولید ارزان تر بود، پیشنها ایران را به شرط گرفتن امتیازهایی در مورد خرید نفت ارزان، مورد بررسی قرار داد.از این رو، گفتگو با شرکت های ژاپنی برای دو شرکت پتروشیمی ایران نیپون و ایران ژاپن، به نتیجه رسید.

شهریورماه سال 1355 رسانه های ایران از نهایی شدن توافق ایران و ژاپن برای تاسیس بزرگترین مجتمع پتروشیمی جهان خبر دادند،«باقر مستوفی» مدیرعامل وقت شرکت پتروشیمی ایران، در همین زمینه اعلام کرد: مجتمع پتروشیمی ایران و ژاپن عظیم  ترین مجتمعی است که در نوع خود در جهان ساخته خواهد شد. ساختمان این مجتمع حدود سه سال و نیم به طول می  انجامد و بهره  برداری از آن از اواخر سال 2538 شاهنشاهی [1358] آغاز خواهد شد.

مدیر عامل وقت شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران یادآور شد: «ایران 150 میلیون دلار و ژاپن 150 میلیون دلار در این طرح سرمایه  گذاری نقدی کرده اند و منابع ژاپنی از طریق بانک صادرات و واردات، 833 میلیون دلار و ایران نیز 660 میلیون دلار وام می  پردازد. با وقوع انقلاب و سپس جنگ تحمیلی این طرح متوقف شد.

از سال 1357 رکود پتروشیمی آغاز شد، در این دوره کشور درگیر با اعتصابات سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی، محاصره اقتصادی، برخوردهای سیاسی و اجتماعی و بازتاب‌های ناشی از انقلاب اسلامی بود و شرکت عملا به اهداف تعیین شده خود نرسید. طی دوران جنگ تحمیلی، عمده فعالیت‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی، پشتیبانی از جبهه‌های جنگ تحمیلی و همچنین مراحل طراحی و مهندسی و تدارکات و آماده‌سازی زمین مجتمع‌های اراک و اصفهان بود.

در این دوره، صنایع پتروشیمی همچون دیگر تاسیسات صنعت نفت، اغلب مورد حمله های هوایی قرار گرفتند اما دو مجتمع پتروشیمی آبادان، رازی و پس از آن طرح پتروشیمی بندر امام (ایران ـ ژاپن) بیشتر از سایر مجتمع‌های پتروشیمی، بارها در معرض بمباران دشمن قرار گرفتند. تنها فعالیت عمده در این دوره تکمیل طرح توسعه پتروشیمی شیراز بود. در این دوره تنها واحدهایی که همچنان فعالیت داشتند عبارت بودند از مجتمع‌های شیراز، آبادان و کارخانه پولیکا، رازی، خارک، شیمیایی پازارگاد، فارابی و کارخانه کربن ایران.

ایران در 2 دهه پایانی حکومت پهلوی فرصت طلایی پتروشیمی را از دست داد؛

فرصتِ جبران مافات

در عصر طلایی پتروشیمی جهان ارزش تولید جهانی مواد پایه ی پتروشیمی از 61 میلیارد دلار در سال به 352 میلیارد دلاردر سال 1980 رسید و ایران این فرصت ارزشمند را از دست داد

دیگران مواد اولیه را به بهای ناچیزی بردند و با تبدیل آن به فراورده های پتروشیمیایی، به بهای گزاف به ایران فروختند وهمان چند دلار درآمد ناشی از صادرات نفت را بابت آن فراورده ها، پس گرفتند

صنعت پتروشیمی ایران یک سال دیگر جهش دوم خود را به پایان می رساند، ایران در فاصله سالهای 1376 تا 1384 دروه نخست جهش در صنعت پتروشیمی را تجربه کرد، اما نگاهی به تصویر پس زمینه صنعت پتروشیمی گویای این واقعیت است که ما حتی پیش از آغاز جهش اول پتروشیمی ایران، یک فرصت ارزشمند و سرنوشت ساز برای توسعه را از دست داده بودیم. حالا و در شرایطی که جهان امروز با دنیای نیم قرن قبل تفاوت های بنیادینی دارد تلاش مدیران و کوشش کارکنان صنعت پتروشیمی ایران برآن است که بخشی از آن فرصت سوزی گرانقیمت سالهای 1338 تا 1358  را جبران کنیم.

طراحی جهش دوم، جهش سوم و گام چهارم صنعت پتروشیمی می تواند یک میان بر قابل اطمینان برای کشوری باشد که نیم قرن قبل فرصت دو دهه ای توسعه پتروشیمی را از دست داده بود.

ایران عصر طلایی را از دست داد

دوره ی 30 ساله ی 1338-1358( 1960-1980 میلادی) از دیدگاه رشد صنعتی پتروشیمی، «عصر طلایی پتروشیمی» در جهان نامیده می شود، ارزش تولید جهانی مواد پایه ی پتروشیمی در سال 1960 ، نزدیک به 61 میلیارد دلار و در سال 1980، نزدیک به 352 میلیارد دلار، یعنی 6 برابر افزونی داشته است. در حالی که در همین دوران که مقارن با دو دهه پایانی حکومت پهلوی بوده است، ایران در مقایسه با دیگر کشورهای پیشرو در صنعت پتروشیمی ، گام چندانی برنداشته است .

رشد صنعت پتروشیمی در ایران و ژاپن، در سال 1338 (1960 میلادی) آغاز شد، اما ژاپن که مواد هیدروکربوری برای خوراک فراورده های پتروشیمیایی نداشت، و از درآمد ارزی ناشی از صادرات نفت و گاز، بی بهره بود و باید برای واردات مواد هیدروکربوری، ارز شایانی پرداخت می کرد، پیشرفت فزاینده ای داشته است.

 در خلال این 20 سال (1960 تا 1980) ، ارزش تولید فراورده های پتروشیمی در ژاپن به 28 میلیارد دلار رسید ، اما ایران که از دیدگاه مواد هیدروکربوری (منابع اولیه ی نفت و گاز) غنی بود . درهمین دوران (1338 تا 1358) که نزدیک به 160.5 میلیارد دلار درآمد ناشی از صدور نفت و گاز داشت و برای هزینه ی خوراک کارخانه های پتروشیمی خود، نیازمند نقدینگی ارزی نبود، ارزش تولید فراورده های پتروشیمیایی خود را به یک میلیارد دلار رساند.

 از این رو، می توان گفت که در بهترین شرایط رشد صنعت پتروشیمی در جهان ، ایران در غفلت کامل بود. جدول درج شده در همین گزارش داده های مربوط به تولید مواد نفتی از سال 1299 تا 1357 را نشان می دهد. از آغاز پیدایش صنعت پتروشیمی در ایران (1338) تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی (1357) با 160.5 میلیارد دلار درآمد ارزی ناشی از صادرات مواد نفت خام و گاز ، روی هم رفته مبلغ 2.437 میلیارد دلار در صنعت پتروشیمی، سرمایه گذاری یا تعهد پرداخت شده است .

از این مبلغ، نزدیک به 697 میلیون دلار ، صرف واحدهای به تولید رسیده شد و ظرفیت تولید تا مرز 4.1 میلیون تن در سال، افزایش یافت. از این رقم تولیدی، 3.8 میلیون تن در سال آن را کودهای شیمیایی با کمترین ارزش افزوده در تولید فراورده های پتروشیمی تشکیل می دادند . روی هم رفته 1.74 میلیارد دلار برای اجرای طرح گستترش مجتمع پتروشیمی شیراز با ظرفیت 1.2 میلیون تن در سال ، و مجتمع پتروشیمی ایران- ژاپن با ظرفیت 5.3 میلیون تن در سال ، تعهد پرداخت شده است .

اگر به تفکیک آماری بنگریم، در شرایطی که مجموع درآمد در سال 58 سال(1299 تا 1358 خورشیدی ) نزدیک به 161.4 میلیارد دلار، در طول 20 سال ( 1337 تا 1357) نزدیک به 160.5 میلیارد دلار و در 5 سال آخر بیش از انقلاب اسلامی ( 1352 تا 1357) که دوره ی طلایی رشد صنعت پتروشیمی در جهان بود، نزدیک به 144 میلیارد دلار درآمد ناشی از صدور نفت خام و گاز بوده است (47 میلیارد دلار مربوط به درآمد گاز است) ، ایران فقط نزدیک به یک میلیارد دلار در صنعت پتروشیمی سرمایه گذاری کرد.

 نتیجه ی آن 93 هزار تن کود ازته در مقابل 597652 هزار تن در جهان بود. یعنی نزدیک به 0.16 درصد جهان؛ آن هم در تولید کودهای ازته که کمترین ارزش افزوده در بین فراورده های پتروشیمی داراست. شگفت آنکه ایران  از دیدگاه اندوخته های نفتی، چهارمین کشور و از دیدگاه منابع گازی ، دومین کشور جهان است . در صورتی که از دیدگاه تبدیل این مواد اولیه به فراورده های پتروشیمیایی ( که ارزش افزوده ی آن 10 تا 15 برابر است) هیچ جایگاهی در جهان نداشته است . از نظر تولید کودهای ازته نیز تا سال 1357( 1978 میلادی) آخرین رتبه در میان 19 کشور تولید کننده در جهان ، از آن ایران بوده است

 

ایمیل را وارد کنید
تعداد کاراکتر باقیمانده: 500
نظر خود را وارد کنید

لوگو-پیام پترو

سایت اطلاع رسانی روابط عمومی

شرکت ملی صنایع پتروشیمی