همانطور که در جدول 1 و نمودار 1 مشاهده می کنید، به وضوح مشخص است که میزان سرمایه گذاری (به رقم) در اتحادیه اروپا از سال 2004 تا سال 2008 همواره روند افزایشی داشته است، و حاکی از وجود یک روند افزایشی مثبت با گام پیوسته در طول این سال ها است. اگرچه میزان سرمایه گذاری در طول سال 2010، در مقایسه با سال 2008 شاهد یک سقوط شدید بوده است و تقریبا به میزان 24.0 درصد کاهش یافته است. این روند در ادامه شاهد یک روند افزایش تدریجی از 16.3 میلیارد یورو در سال 2010 به حدود 21.9 میلیارد یورو در سال 2015 بوده است. در سال 2016 نیز شاهد یک دامنه مشابه از لحاظ ارزش سرمایه گذاری انجام شده بوده ایم و این رقم در سال 2016 به 21.7 میلیارد یورو رسیده است.
جدول 1- میزان سرمایه گذاری در کالاهای سرمایه ای و تحقیق و توسعه در 27 کشور عضو اتحادیه اروپا
اگر بخواهیم به شکل نسبی مقایسه کنیم، نسبت مخارج سرمایه ای به ارزش افزوده، یا شدت سرمایه گذاری، در صنعت پتروشیمی در اتحادیه اروپا از سال 2010 تا کنون همواره به شکل تدریجی افزایش یافته است و در سال 2016 این نسبت به 19.4 درصد رسیده است. این نسبت بالاترین رقم مشاهده شده از سال 2009 تاکنون برای شدت سرمایه گذاری است. البته این رقم هنوز هم کمتر از رقم رکورد آن در سال 2000 است که این نسبت به 20.8 درصد رسیده بود.
نمودار 1- مخارج سرمایه ای در صنعت پتروشیمی اتحادیه اروپا
منبع: CeficChemdata International 2016
مخارج سرمایه ای یکی از عوامل اصلی در تضمین توسعه آینده صنعت پتروشیمی است؛ و در بسیاری از موارد تجهیزات اصلی یا بازسازی و بهسازی کارخانه ها به یک برنامه ریزی بلندمدت نیاز دارد. این سرمایه گذاری ها نه تنها به افزایش بهره وری یا معرفی محصولات جدید مربوط می شود بلکه همچنین به دلیل در نظر گرفتن قوانین و استانداردها هزینه های عملیاتی کارایی روند تولید را نیز افزایش می دهد.
مطالعه ای که توسط شرکت Cefic و در میان شرکت های پتروشیمی مهم انجام شده است حاکی از این است که در فاصله سال های بین 2008 تا 2013، سرمایه گذاری از اتحادیه اروپا به سمت کشورهای خارج از این اتحادیه حرکت کرده است. تحلیل داده ها نیز نشان می دهد که سهم سرمایه گذاری داخلی به سرمایه گذاری کل در فاصله بین سال های 2008 و 2013 به طور چشمگیری و به میزان 10 صدم درصد کاهش یافته است، و این امر حاکی از این است که فضای اقتصادی و کسب و کار اتحادیه اروپا به مرور زمان برای شرکت های پتروشیمی و تولید مواد شیمیایی اتحادیه اروپا جذابیت کمتری دارد. صنعت شیمیایی اتحادیه اروپا نیاز به حفظ سرمایه گذاری در زیرساخت های فعلی خود دارد و همچنین نیاز به سرمایه گذاری در تجهیزات تولیدی دارد تا تضمین کند که بخش تولید مواد شیمیایی آینده معتبر و قابل اعتمادی دارد.
اگر بخواهیم به بخش های مختلف این صنعت نگاه کنیم، زیربخش های صنعت تولید مواد شیمیایی با بالاترین ارزش سرمایه گذاری در کالاهای سرمایه ای (سرمایه گذاری ناخالص در کالاهای ملموس) عبارتند از محصولات پتروشیمی، مواد شیمیایی پایه غیر ارگانیک، انواع پلاستیک در اشکال اولیه، کودها و ترکیبات نیتروژنی.
مخارج سرمایه ای در صنعت پتروشیمی به تفکیک منطقه
داده ها نشان می دهند که ارزش کل سرمایه گذاری های انجام شده توسط شرکت های تولید مواد شیمیایی در جهان در سال 2016 بالغ بر 212.8 میلیارد یورو بوده است که نسبت به رقم 83.8 در سال 2006 رشد چشمگیری داشته است. در مقیاس جهانی، سطح سرمایه گذاری در بخش تولید مواد شیمیایی در سال 2016 در مقایسه با دوره ده ساله قبل از آن حدود 2.5 برابر بالاتر بوده است. در طول یک دوره 11 ساله از سال 2006 تا سال 2016، میزان سرمایه گذاری جهانی به طور متوسط سالانه در حدود 9.8 درصد رشد داشته است. هرچند این میزان رشد در مقایسه با نرخ رشد سالانه چین که در حدود 16.8 درصد بوده بسیار پایین است.
جدول 2- میزان سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی به تفکیک منطقه
از نظر رشد سرمایه گذاری، چین با فاصله زیاد بقیه کشورهای دنیا را پشت سر گذاشته است، نرخ رشد این کشورها عبارت است از بقیه کشورهای آسیایی (11.2 درصد)، هند (9.6 درصد)، آمریکای شمالی (8.4 درصد)، آمریکای لاتین (6.9 درصد)، کره جنوبی (6.5 درصد)، بقیه کشورهای اروپایی (6.3 درصد) و ژاپن (0.3 درصد). در سال 2016 چین به تنهایی 47 درصد از سرمایه گذاری ها در صنعت پتروشیمی جهان را به خود اختصاص داده است که نسبت به رقم سرمایه گذاری ها در سال 2006 در حدود 25 درصد رشد نشان می دهد.
اگر ارقام سال 2016 را با سال 2006 مقایسه کنیم می بینیم که اتحادیه اروپا هنوز هم نسبت به مناطق مهم دنیا بسیار عقب است. در فاصله بین سال های 2006 تا 2016 میزان سرمایه گذاری به طور متوسط سالانه 1.6 درصد رشد داشته است. اگرچه، بر اساس ارقام دقیق، هنوز هم رتبه اتحادیه اروپا دوم است که در حدود 10.2 درصد از سرمایه گذاری های صنعت پتروشیمی جهان را به خود اختصاص داده است. ایالات متحده آمریکا نیز در رتبه بعدی قرار دارد، و در همان سال در حدود 9.8 درصد از سرمایه گذاری در سطح جهانی را جذب کرده است. وقتی که آمار کشورهای عضو اتحادیه اروپا و کشورهای غیر عضو اتحادیه اروپا را با هم در نظر می گیریم، میزان کل سرمایه گذاری ها به 27.7 میلیارد یورو در سال 2016 می رسد، یا 13 درصد از کل سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی جهان. این رقم نسبت به سهم کشورهای نفتا از جذب سرمایه گذاری در این صنعت که در حدود 12.2 درصد بوده اندکی بالاتر است.
نمودار 2- چین بیشترین میزان سرمایه گذاری ها در صنعت پتروشیمی را به خود اختصاص داده است، آمریکا در رتبه بعدی قرار دارد
منبع: CeficChemdata International 2016
شدت سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی اتحادیه اروپا فاصله زیادی با اقتصادهای نوظهور دارد
شدت مخارج سرمایه ای در چین و هند فاصله بسیار زیادی با سایر کشورهای دنیا دارد. شدت مخارج سرمایه ای در هند از 25.9 درصد در سال 2006 به طور قابل توجهی افزایش یافت و به رقم 35.3 درصد در سال 2016 رسید. به جز چین، اکثر کشورهای عمده تولیدکننده محصولات شیمیایی از سال 2006 تا سال 2016 شدت سرمایه گذاری خود را افزایش داده اند. اتحادیه اروپا با سهم 19.4 درصدی در سال 2016 به عقب ماندگی خود نسبت به سایر مناطق تولیدکننده این محصولات در آسیا ادامه داده است و حتی نسبت به کشورهای اروپایی غیر عضو اتحادیه اروپا نیز عقب تر است.
جدول 3- سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی در بخش های مخالف دنیا
شدت سرمایه گذاری یک از مهم ترین عواملی است که بر سطح رقابت پذیری اثر می گذارد. این شاخص هم نشان دهنده از بین رفتن جذابیت است و در عین حال رقابت پذیری آتی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد: هر چقدر که در یک منطقه میزان سرمایه گذاری بالاتر باشد، رقابتی تر خواهد شد و بالعکس. به عنوان مثال، تقریبا 200 پروژه سرمایه گذاری در صنعت مواد شیمیایی در ایالات متحده آمریکا وجود دارد که ارزش کلی آنها بالغ بر 130 میلیارد دلار است، در حالی که چین همچنان به عنوان هدف اصلی سرمایه گذاری در صنایع پتروشیمی است. عامل دیگر هزینه تجمیعی افزایش قانونگذاری در بخش شیمیایی این کشور است. این باعث می شود که هم منابع انسانی و هم منابع سرمایه ای بسیاری از بخش نوآوری و تولید به بخش های دیگر منتقل شوند و در گیر و دار قانونهای دست و پاگیر بمانند.
نمودار 3- سرعت سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی اتحادیه اروپا فاصله بسیاری از اقتصادهای نوظهور دارد
منبع: CeficChemdata International 2016
مخارج تحقیق و توسعه در صنعت پتروشیمی اتحادیه اروپا
سهم بازار سرمایه گذاری اتحادیه اروپا بیش از دو سوم ارزش اولیه خود را در طول 20 سال گذشته از دست داده است.
توسعه ها در طول 20 سال گذشته حاکی از این هستند که موقعیت اتحادیه اروپا تضعیف شده است. در سال 1996 میزان مخارج سرمایه ای در اتحادیه اروپا بالغ بر 19.2 میلیارد یورو بوده است که تقریبا 33.8 درصد از سرمایه گذاری در صنعت تولید مواد شیمیایی دنیا را به خود اختصاص داده است. در آن زمان اتحادیه اروپا با فاصله بسیار زیاد بزرگترین سرمایه گذار در صنعت پتروشیمی بوده است، که در صدر فهرست جهانی سرمایه گذاران این صنعت قرار داشته است. در آن زمان بزرگترین سرمایه گذاران در صنعت پتروشیمی عبارت بودند از ایالات متحده آمریکا (21.6 درصد)، ژاپن (10.9 درصد)، کره جنوبی (9.6 درصد). در سال 1996 سهم چین از سرمایه گذاری ها در صنعت پتروشیمی فقط 3.2 درصد بوده است.
جدول 4- میزان مخارج مربوط به تحقیق و توسعه در اتحادیه اروپا
میزان مخارج سرمایه گذاری در اتحادیه اروپا از سال 1996 تاکنون با آهنگ ملایم به رشد خود ادامه داده است. در مقایسه، میزان سرمایه گذاری جهانی با یک رشد قابل توجه از 56.7 میلیارد یورو در سال 1996 به 212.8 میلیارد یورو در سال 2016 رسیده است. در نتیجه، سهم بازار سرمایه گذاری اتحادیه اروپا تقریبا دوسوم ارزش اولیه خود را در طول 20 سال گذشته از دست داده است- از 33.8 درصد در سال 1996 به 10.2 درصد در سال 2016 رسیده است. این یک اثر کاهشی است که انتظار می رود در آینده نیز ادامه داشته باشد مگر اینکه یک اقدام سیاسی از سوی اتحادیه اروپا انجام شود. سرمایه گذاری در اروپا برای اکثر شرکت های پتروشیمی دیگر جذابیتی ندارد. اروپا در طول زمان در حال از دست دادن اهمیت زمینه صنعتی خود است.
نمودار 4- اتحادیه اروپا مخارج تحقیق و توسعه خود را افزایش داده است اما هنوز شدت آن پایین است
منبع: CeficChemdata International 2016
مخارج مربوط به تحقیق و توسعه به تفکیک منطقه
میزان کل مخارج مربوط به تحقیق و توسعه در صنعت مواد شیمیایی جهانی در سال 2016 به ارزش 39.4 میلیارد دلار رسیده است، که این رقم نسبت به رقم 24.7 میلیارد یورو در سال 2006 رشد چشمگیری را نشان می دهد. در مقیاس جهانی، مخارج مربوط به تحقیق و توسعه در سال 2016 نسبت به 10 سال قبل 1.6برابر بوده است. در طول دوره 11 ساله بین سال های 2006 تا 2016، مخارج جهانی مربوط به تحقیق و توسعه به طور متوسط در حدود 4.8 درصد افزایش یافته است. این رقم بسیار کمتر از نرخ رشد مخارج تحقیق و توسعه چین است که بالغ بر 18.8 درصد بوده است.
جدول 5- مقایسه مخارج مربوط به تحقیق و توسعه در مناطق مختلف
از نظر رشد تحقیق و توسعه، چین با فاصله بسیار زیاد از سایر کشورها در جهان به رشد خود ادامه می دهد، نرخ رشد تحقیق و توسعه در برخی از این کشورها و مناطق عبارت است از: هند (7.8 درصد)، کره جنوبی (5 درصد)، برزیل (4 درصد)، ایالات متحده آمریکا (2.9 درصد)، سوئیس (1.8 درصد) و ژاپن (0.6 درصد).
در سال 2016، تقریبا 10 درصد از سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه را به خود اختصاص داد، که این رقم نسبت به رقم 8.5 درصد در سال 2006 رشد چشمگیری را نشان می دهد. مخارج تحقیق و توسعه در اتحادیه اروپا در فاصله سال های 2006 تا 2016 به طور متوسط در حدود 1 درصد رشد داشته است. اتحادیه اروپا رتبه دوم را به خود اختصاص داده است و سهم آن از سرمایه گذاری در سال 2016 در این بخش به 23.2 درصد می رسد. ایالات متحده آمریکا نیز در رتبه بعدی قرار دارد، که نشان دهنده سهم 20 درصدی از سرمایه گذاری جهانی در سال 2016 است که این رقم در مقایسه با سال 2006 در حدود 23.9 درصد کاهش یافته است.
نمودار 5- چین در مخارج مربوط به تحقیق و توسعه در صنعت پتروشیمی از کشورهای توسعه یافته و نوظهور پیشی گرفته است
منبع: CeficChemdata International 2016
شدت سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه به تفکیک منطقه
نوسانات بسیار زیادی در تلاش های مربوط به تحقیق و توسعه در صنعت تولید مواد شیمیایی دنیا دیده می شود. به منظور تقویت قدرت رقابت پذیری در مناطق مختلف نوآوری به شدت اهمیت پیدا کرده است.
مشابه آنچه که در سهم مخارج سرمایه ای مشاهده می شود، سهم مخارج تحقیق و توسعه در بخش تولید مواد شیمیایی در اتحادیه اروپا یک روند نزولی را نشان می دهد. در سال 1996، میزان مخارج تحقیق و توسعه در اتحادیه اروپا بالغ بر 7.1 میلیارد یورو بوده است، که در کل 31.1 درصد از مخارج تحقیق و توسعه جهان در بخش مواد شیمیایی را به خود اختصاص می دهد که بسیار بالاتر از سهم این مخارج در سال 2016 یعنی 23.2 درصد است. به این ترتیب سهم بازار مخارج تحقیق و توسعه اتحادیه اروپا در طول 20 سال گذشته بیش از 25 درصد از ارزش اولیه خود را از دست داده است.
جدول 6- شدت سرمایه گذاری در مخارج تحقیق و توسعه در مناطق مختلف
اگر بخواهیم نسبت مخارج تحقیق و توسعه را به ارزش افزوده در صنعت پتروشیمی محاسبه کنیم، شدت سرمایه گذاری در مخارج تحقیق و توسعه در مقیاس جهانی به ارزش 4.2 درصد در سال 2016 رسیده است که نسبت به عدد 4.5 درصد در سال 2006 کاهش یافته است. شدت سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه در ژاپن (12.5 درصد) در سال 2016 بالاترین رقم بوده است، پس از آن سوئیس با ارزش 9.6 درصد در مقام بعدی قرار دارد، هند (8.7 درصد)، اتحادیه اروپا (8.2 درصد) و کره جنوبی (6.4 درصد). اتحادیه اروپا با سهم 8.2 درصدی نسبت به ایالات متحده آمریکا با سهم 3.7 درصدی جایگاه نسبتا بهتری دارد.
نمودار 6- شدت سرمایه گذاری در مخارج تحقیق و توسعه در ژاپن دو برابر اتحادیه اروپاست
منبع: CeficChemdata International 2016
منابع
1. European Commission (2009 a), ‘High Level Group on the Competitiveness of the European Chemical Industry’
2. EU Commission Report, ‘Cumulative Cost Assessment for the EU Chemical Industry’, II July 2016.