گفتگوی ویژه پیام پتروشیمی با دکتر قنبری، مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی/ورود به نیم قرن دوم صنعت پتروشیمی کشور با دانش فنی بومی

در دنیای معاصر "دانش" به صورت روزافزونی به یک «کالای» بین المللی تبدیل شـــده و نهـادهای بزرگ تحقیقاتی به «کارخانه های تولید دانش» مبدل شده اند. در پایان قرن بیستم به ویژه کمیت و کیفیت تولید و توزیع دانش در اداره جوامع مدرن اهمیتی غیرقابل انکار یافته است.

امروزه دانش که به صورتی نابرابر درجهان توزیع شده است، منبع اصلی قدرت و کنترل محسوب می شود. آگاهی یافتن از دانش و فرهنگ بومی در عرصه های مختلف ازجمله محیط زیست، برای موفقیت ابتکارات مربوط به "توسعه پایدار" ضروری است و به ویژه باید دانست که هر تلاش برای رسیدن به پایداری، بدون مشارکت فعال به احتمال قوی به سرانجام نخواهدرسید. در اقتصاد نوین، دانش منبع اصلی توسعه اقتصادی و صنعتی است و سایر عوامل سنتی تولید مانند زمین، نیروی کار و سرمایه در مرتبه بعدی اهمیت قرار دارند.

آنچه پیش روست، حاصل گفتگوی نشریه پیام پتروشیمی با دکتر قنبری مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی که آن را به خوانندگان اندیشمند و فهیم تقدیم می کنیم:

  ·        لطفاً برای آشنایی بیشتر خوانندگان محترم خودتان معرفی کنید .

اینجانب اسماعیل قنبری با بیش از 22 سال سابقه کار در صنعت نفت کشور، هم­اکنون علاوه بر عضویت در هیئت مدیره شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی به عنوان مدیرعامل این شرکت مشغول به کار هستم. پیش از این هم در سال 1385 به بعد در سمت­های مختلف مدیریتی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی اعم از هیئت مدیره و مدیرعاملی، افتخار همکاری داشته­ام.

 ·        با توجه به سوابق و تجارب کاری خود در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، لطفا در مورد ساختار و تاریخچه این شرکت توضیح  دهید.

در حال حاضر این شرکت در دفتر مرکزی ستاد و سه مرکز واقع در تهران، اراک وماهشهر به انجام فعالیت های پژوهشی و فناورانه مشغول است. سابقه فعالیت این شرکت به سال  1373  تحت عنوان اداره پژوهش و توسعه در مدیریت کنترل تولید می­رسد که بعدها با نام امور تحقیق و توسعه معرفی شد. امور کل تحقیق و توسعه پتروشیمی در اواخر سال 1377، شرکت پتروشیمی پویش را در جوار مجتمع پتروشیمی اراک و به منظور ایجاد و توسعه واحدهای تحقیقات نیمه صنعتی و پایلوت راه اندازی کرد. بنابر تصمیم هیئت مدیره شرکت ملی صنایع پتروشیمی در شهریور سال 1381 ، تأسیس شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در قالب اساسنامه شرکت پویش به تصویب رسید و امور کل تحقیق و توسعه نیز درتشکیلات جدید ادغام و شرکت جدیدی به نام "شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی" تشکیل شد. در همین راستا و با گسترش فعالیت های شرکت، با هدف قطع هر گونه وابستگی در صنعت این شرکت کوشید تا مجموعه ای از جوانان دانشمند، دانش پژوه و صنعت گران متعهد را گرد هم جمع نماید که حاصل این تلاش در ادامه واحدهای این شرکت در تهران و منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر نیز شکل گرفته و گسترش یافت.

  هم اکنون گروه های مختلف پژوهشی و فناوری شامل پلیمری، کاتالیست، فرآیندهای پتروشیمیایی، موادشیمیایی و توسعه محصول، فناوری های نوین، فنی، مهندسی و پایلوت، و واحدهای تجاری سازی و مستندسازی در کنار واحدهای پشتیبانی مشغول فعالیت هستند.

این شرکت با گذشت فراز و نشیب‌های زیاد موفق شد طی بیش از یک دهه فعالیت خود با سرمایه‌گذاری‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به جایگاه ویژه‌ای در عرصه فناوری کشور دست یابد و راه­اندازی مرکز چهارم در عسلویه در جوار مجتمعهای پتروشیمی منطقه را در برنامه آتی خود دارد.

فرآیند فعالیتهای این شرکت همانگونه که در نمودار صفحه بعد ملاحظه می نمایید چرخه کامل ایده تا محصول را مدنظر قرار داده است و توانسته است در این راستا به نتایج ارزشمندی دست یابد.

 ·        با عنایت به سابقه 12 ساله شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی چه اهدافی را این شرکت دنبال کرده اید؟

اساسا اندازه واحدهای پتروشیمی، واحدهاي بسیار بزرگ اقتصادی، همراه با تنوع گسترده فناوری و سازمانهای تخصصی گسترده هستند که با سایر صنایع تفاوت اساسی دارد. امسال پنجاهمین سالگرد تأسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی و پنجاه و یکمین سالگرد صنعت پتروشیمی کشور است. صنعتی که در پنجاه سال گذشته از وابستگی به دانش فنی غیربومی رنج برده و این وابستگی در زمان های مختلف موجب کندی روند حرکتی این صنعت پر ارزش و کلیدی گردیده است. شکل گیری این شرکت نیز در راستای پاسخگویی به این نیاز و پرکردن خلاء موجود در صنعت می­باشد.  به همین دلیل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی به عنوان یک شرکت فناور، توسعه­ای و پژوهش محور اولویت خود را حل مشکلات مجتمع های پتروشیمی که عموما به علت وابستگی آن ها به دانش فنی و لیسانس خارجی است قرار داده است. در گام نخست پژوهشگران این شرکت ضمن شناسایی دقیق نیازهای صنعت و اولویت های پژوهشی سعی در جهت دهی صحیح به محققان و دانشگاهیان نمودند تا از پتانسیل حداکثری بهره مند گردند.

شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در راستای احقاق اقتصاد مقاومتی خود را موظف میداند که در مسیر خودکفایی و بومی سازی دانش های فنی صنعت پتروشیمی گام بردارد. این شرکت همواره کوشیده تا یکی از بزرگترین معضلات صنعت پتروشیمی را در خصوص بی نیازی به دانش فنی غیربومی می باشد از طریق رفع خلا موجود در تحقیقات علمی دانشگاه ها با نیاز های صنعت حل نماید.  شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی همواره در راستای تحقق  هدف ذیل گام برداشته است:

1.ایجاد استقلال و امنیت دانشی و فناوری برای صنعت پتروشیمی

2. ایجاد ثروت از طریق انجام پژوهش و تولید دانش و فناوری

3. انجام پژوهش در زمینه فرآیندهای تولید محصولات پتروشیمی و تبدیل پژوهش به فناوری و ارائه آن به مشتریان و ذینفعان

4. انجام پژوهش در زمینه کاتالیست‌ها و مواد شیمیایی مصرفی در صنایع پتروشیمی و ارائه فناوری تولید این مواد به مشتریان و ذینفعان

5. انجام پژوهش در زمینه به روز رسانی فناوری‌های به کار رفته در واحدهای تولیدی پتروشیمی با هدف افزایش منافع اقتصادی و افزایش ایمنی و کاهش اثرات زیست محیطی

6. انجام پژوهش به منظور بهینه سازی فرآیندهای تولیدی و رفع موانع تولید

7. انجام پژوهش در مسیر دانش‌های نوین و مرزهای دانش

 ·        آیا زیرساختهای لازم جهت نیل به این اهداف فراهم است؟

یکی از مهمترین منابع لازم جهت نیل به اهداف سازمانی سرمایه های انسانی هر شرکتی است. از مجموع قریب به پانصد نفر کارکنان این شرکت 45% دارای مدرک کارشناسی، 45%مدرک کارشناسی ارشد و 10 % دارای مدرک دکترا هستند. جذب پژوهشگران و محققان برتر کشور، برنامه ریزی استراتژیک و ووجود تجهیزات بی نظیر پژوهشی در مقیاسهای آزمایشگاهی، بنچ، پایلوت و دمو این شرکت باعث گردیده که اکنون به عنوان یکی از شرکت های دانش بنیان پیشتاز در زمینه نوآوری و بومی سازی  در صنعت نفت کشور شناخته شود.

 آزمایشگاه های این شرکت عبارتند از آزمایشگاههای آنالیزی نظیر آزمایشگاههای آنالیز کاتالیست، آزمایشگاه آنالیز پلیمری، آزمایشگاه گاز کروماتوگرافی، آزمایشگاه خواص مکانیکی و مشتری محوری و آزمایشگاههای پژوهشی نظیر آزمایشگاه پژوهشی کاتالیستی،  آزمایشگاه پژوهشی پلیمری، آزمایشگاه پژوهشی فرآیند، آزمایشگاه پژوهشی غشا و فرآیندهای غشایی و آزمایشگاه پژوهشی زیست فناوری که قادر به بررسی و پژوهش در دامنه کاملی از مواد شیمیایی، کاتالیستها و سایر مواد مورد نیاز صنعت نفت به خصوص در زمینه  پتروشیمی  است.

 برخی از تجهیزات مهم این آزمایشگاهها  شامل SETUP های چند منظوره تحقیقاتی، رآکتورهای بوچی، دستگاه سانتریفیوژ یخچال­دار، پرس 15 تن جهت شکل دهی کاتالیستهای پودری، کوره کلسیناسیون، دستگاه الک برای سایزبندی نمونه های پودری، GPC، HPLC،GC ، FTIR، AA، دستگاه آنالیز سولفور و نیتروژن، دستگاه DSC، دستگاه ویسکومتر، دستگاه اسپکتروفتومتروغیره می­باشند که آماده سرویس دهی به واحدهای PVM، VAM ، PET و غیره می باشند. شرکت پژوهش و فناوری در سه مرکز پژوهشی نامبرده شده بالغ بر 100 دستگاه ست آپ و بنچ و 25 پایلوت را در اختیار دارد. همچنین پژوهشگران این شرکت در بخش غشا نیز موفق به ساخت دستگاه تولید غشای تخت در مقیاس نیمه‌صنعتی، دستگاه تولید غشاهای تخت در مقیاس صنعتی، دستگاه تولید غشاهای الیاف توخالی در مقیاس نیمه‌صنعتی، دستگاه صنعتی برش غشاها، دستگاه سوراخکاری لوله‌های مرکزی، دستگاه جوش اولتراسونیک، دستگاه ساخت مدول‌های پیچشی با قابلیت ساخت مدول در کلیه استاندارد‌های تجاری، دستگاه تریمر مدول‌های پیچشی در مقیاس صنعتی، دستگاه فیلامنت وایندینگ در مقیاس صنعت گردیده اند.کارگاه های فرایندهای شکل دهی پلیمری نیز از سایر امکانات این شرکت است.  

همچنین وجود دمو پلنت های HDPE ، PET، PVM  و   PP  باعث شده تا این شرکت آماده ارائه دایره گسترده‌ای از دانش فنی، سرویس و خدمات به صنعت باشد.

·        با توجه به اهدافی که نام بردید این شرکت در چه زمینه هایی بیشتر فعالیت داشته تا پاسخگوی نیاز صنعت بوده است؟

وجود فرآیندهای قدیمی و افزایش قیمت حامل‌های انرژی،تغییرشرایط بازارورقبا، تغییردرقیمت‌های خوراک وقوانین زیست محیطی، تغییر در تعاملات و جهت‌گیریهای سیاسی تامین‌کنندگان دانش و مواد، بخش دیگری از داده های وضعیت موجود می‌باشد که تلاش پیوسته و مضاعفی را برای رفع موانع و تنگناها از طریق تدوین و اجرای برنامه‌های استراتژیک می‌طلبد.

از جمله این موارد می توان به دستیابی به دانش فنی فرایندهای مرتبط با صنعت پتروشیمی، کاتالیستها، مواد شیمیایی، بهینه‌سازی و رفع موانع و مشکلات جهت نیل به ظرفیت اسمی، بهبود کیفی محصولات، جایگزینی کاتالیست‌های واحد صنعتی با کاتالیست‌های بومی، افزایش راندمان و افزایش تولید، بهینه‌سازی و رفع موانع و مشکلات فنی و فرآیندی، کاهش آلاینده‌های زیست محیطی، بهبود کمی و کیفی پیوسته و مداوم در خط تولید، فراتر از شرایط و انتظارات طراحی(شامل تغییر خوراک، تولید محصولات متنوع و با کاربردهای متنوع‌تر و کیفیت بالاتر، استفاده از کاتالیست‌های فعال‌تر ، افزایش راندمان و غیره)، رفع موانع و مشکلات جهت کاهش مصرف انرژی و کاهش رفع موانع و مشکلات جهت افزایش ایمنی در واحد نام برد.

 ·        آیا در این ارتباط صنعت با شما همراه بوده و از دستاوردهای شرکت استقبال نموده است؟

صنعت پتروشیمی وارد نیم قرن دوم عمر خود شده است (اولین مجتمع پتروشیمی در سال 1342) و این در حالی است که شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی تنها در دهه دوم عمر خود به سر می برد (تأسیس شرکت 1381). شاید اگر همزمان با این صنعت بخش پژوهش و فناوری آن نیز ساماندهی میشد امروزه ما در جایگاهی دیگری بودیم. اگرچه شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی زیرساختهای نرم افزاری و سخت افزاری لازم برای خلق فناوری و پاسخگویی به صنعت را دارا است اما هنوز نتوانسته است جایگاه مطلوب در بومی سازی دانش فنی این صنعت را پیدا کند و داشتن این منابع به تنهایی کافی نیست بلکه لازم است صنعت حمایتهای لازم را جهت بهره­جویی بهینه از این زیرساختها به عمل آورد. در گام اول باید دانشهای فنی مورد نیاز توسط این شرکت کسب و به صنعت ارایه گردد و در گام بعدی دانش ها و فناوریهای نوین خلق گردد چرا که تنها راه حضور و بقا در عرصه های بین المللی حرکت در لبه مرز دانش است. متقابلا از صنعت نیز انتظار می­رود با تدبیر از پژوهش حمایتهای لازم را بنماید.

عقد قراردادهای اعطای لیسانس توسط این شرکت با مجتمع های پتروشیمیایی نیز نشان از تغییر تفکر مدیران صنعت و نگرش مثبت انان به بومی سازی می باشد و موجب ایجاد شادابی در محیط های علمی و تحقیقاتی گردیده است. هم اکنون تعاملات خوبی با مجتمعهای پتروشیمی برقرار نموده ایم که امیدواریم در آینده نه چندان دور منجر به همکاریهای بیشتری گردد.

در همین چهارچوب شرکت پژوهش و فناوری نیز ضمن عقد قرارداد های اعطای لیسانس و رفع مشکلات پیش روی تولید توانسته بخش از هزینه های اجرایی و پژوهشی  خود را با فروش دانش فنی جبران نماید.

·        ممکن است نمونه هایی از قراردادهای منعقده، عناوین و مبالغ آنها را نام ببرید؟

دانش­های فنی واگذار شده شرکت در قالب قرارداد به شرح ذیل است:

-         قرارداد واگذاری لیسانس فرآیند تبدیل متانول به پروپیلن (PVM) به پتروشیمی کیمیاگران سبزوار

-         قرارداد واگذاری لیسانس فرآیند تولید متانول به پتروشیمی کیمیاگران سبزوار

-         قرارداد واگذاری لیسانس تولید دو کاتالیست IRSAC518 وIRSAC530 برای تولید پلی اتیلن به پتروشیمی لرستان

-         قرارداد واگذاری لیسانس تولید کاتالیست دهیدروژناسیون به شرکت اکسیر فرآیند نوین (استفاده شده در پتروشیمی بندر امام)

-         قرارداد واگذاری لیسانس تولید کاتالیست متانول (به شرکت صدر شیمی)

-         قرارداد واگذاری لیسانس کاتالیست EDC به شرکت گهرسرام

-         قرارداد تولید کاتالیست ایزومریزاسیون نفتا برای پالایشگاه اصفهان

-         قرارداد بکارگیری دانش فنی بتن پلیمری شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی جهت ترمیم سازه های بتنی OUTFALLپتروشیمی مبین

-         قرارداد تولید و فروش 800 کیلوگرم کاتالیست MEK به شرکت شیمی تکس آریا

-         قرارداد واگذاری لیسانس فرآیند آمونیاک به شرکت پتروشیمی لاوان

-         قرارداد واگذاری لیسانس فرآیند HDPE به شرکت پتروشیمی بوشهر

·        آیا دانش های قابل ارایه به صنعت پتروشیمی همین مواردی است که در قراردادها نام بردید؟

خیر آنچه نام برده شد دانشهایی است که بالفعل شده اند و علاوه بر این موارد این شرکت بالقوه پتانسیل ارایه دانشهای فنی بسیاری در زمینه کاتالیستها، فرآیندها، مواد شیمیایی و غیره را دارد. این شرکت علاوه بر پژوهش نقش کاملاً فعال و مؤثری درحوزه فناوری ایفا می‌نماید، خصوصاً در بخش کاتالیست توانسته است بخشی از تحریم‌های دشمن را در هم شکسته و در نظر دارد با خیز بلندی که در این زمینه برداشته شده بطور کامل بر تحریم ها غلبه کند. در حال حاضر با توجه به نقش فناوری این شرکت، فاصله بین توسعه‌دهندگان محصول و تولید‌کنندگان دانش به حداقل رسیده است.

این شرکت در سایه وجود امکانات کم نظیری که به بخشی از آن اشاره گردید تا کنون توانسته به دستاوردهای بزرگ و متعددی نظیر دانش فنی کاتالیست سنتز متانول، کاتالیست EDC، کاتالیست ریفورمینگ خشک، کاتالیست دهیدروژناسیون ایزوبوتان، کاتالیست شیفت دما-پایین، کاتالیست DME، کاتالیست سنتز آمونیاک، جاذب ZnO، کاتالیست اشباع گزینش‌پذیر استیلن، کاتالیست اشباع کامل الفینها، کاتالیست متانول به پروپیلن (PVM)، کاتالیست هیدروژن‌زدایی الکلها/هیدروژناسیون کتونها (MEK و (2EH، تدوین دانش فنی Irganox 1010 (آنتی اکسیدان واحدهای پلی الفین)، تدوین دانش فنی  Irganox 1076 (آنتی اکسیدان واحدهای پلی الفین)، پراکسایدهای مصرفی واحدهایPVC، پراکسایدهای مصرفی واحدهای LDPE، فرایند تولید پلی اتیلن چند قله ای(MMP)، فرایند تولید HDPE، دانش فنی تولید وینیل استر اپوکسی، دانش فنی تولید پلی اتیلن فوق سنگین (UHMWPE)، دانش فنی اصلاح فرایند بوتن 1 به روش دیمریزاسیون اتیلن، استفاده از هالوکربن ها در فرایند پلی اتیلن سنگین به منظور بهبود خواص پودر پلیمر و کاهش مصرف کاتالیست و کوکاتالیست، فناوری تولید متانول، فناوری متانول به پروپیلن (PVM)، ساخت و راه اندازی کوره نیمه صنعتی شکست حرارتی گاز- مایع در مقیاس نیمه صنعتی، فناوری آمونیاک، فناوری دی‌متیل‌اتر DME))، دست یابد.

در کنار تمامی دستاوردهای فوق­الذکر، پژوهشگران این شرکت آماده ارائه فناوری در بخش غشائی شامل توانایی تولید غشاهای اسمز معکوس و جداسازی گاز در مقیاس صنعتی، توانایی ساخت مدول اسمز معکوس طبق استاندارد 2521، توانایی ساخت مدول شیرین سازی گاز طبیعی طبق استاندارد 2521، توانایی ساخت مدول جداسازی دی اکسید کربن از گاز سنتز طبق استاندارد 2521، توانایی ساخت مدول جداسازی پروپان از پروپیلن طبق استاندارد 2521 و بسیاری دیگر از زمینه های صنعت پتروشیمی میباشند.

 ·        و سخن پایانی؟

حوزه فن­آوری و تنوع تکنولوژی در صنایع پتروشیمی بسیار گسترده و پیچیده است. با توجه به زیر ساختهای موجود در شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و کیفیت و نوع تقسیم بندی وظایف این شرکت و بهره جویی از پژوهشگران و نخبگان می­تواند در تولید فناوری و بومی سازی آن موفق ظاهر شود. قبل از دستیابی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی به دانش‌های فنی فرآیندی، شرکت‌های تولیدی داخلی مجبور به خرید بسته‌های دانش فنی از کشورهای خارجی  بودند. لکن در حال حاضر امکان ارائه دانش فنی مورد نیاز توسط شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی به شرکت‌های داخلی فراهم شده است. داشتن منابع و توانمندی به تنهایی کافی نیست بلکه لازم است صنعت حمایتهای لازم را جهت بهره­جویی بهینه از این زیرساختها به عمل آورد. در گام اول باید دانشهای فنی مورد نیاز توسط این شرکت کسب و به صنعت ارایه گردد و در گام بعدی دانش ها و فناوریهای نوین خلق گردد چرا که تنها راه حضور و بقا در عرصه های بین المللی حرکت در لبه مرز دانش است.

متقابلا از صنعت نیز انتظار می­رود با تدبیر از پژوهش حمایتهای لازم را بنماید. امید است در سایه الطاف حق تعالی و حمایت مسئولین بتوانیم به عنوان یک شرکت پیشتاز دانش بنیان گام های محکم تری در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی با تکیه بر بومی سازی و توان داخل بر داریم و در نیم قرن دوم صنعت پتروشیمی کشور، بتوان با ارائه دستاوردهای مهم به این صنعت بالنده نه تنها در بومی سازی دانش فنی و لیسانس بلکه در اشتغالزائی بیشتر، افزایش تولید ناخالص ملی و مثبت‌تر شدن تراز تجاری کشور به طور موثری سهیم باشیم.