آینده بازار متانول و پروپیلن در خاورمیانه و جهان

این محصول شیمیایی برای اولین بار در سال 1923 میلادی توسط شیمیدان آلمانی کشف شد ولی محصول ایجاد شده در آن زمان تفاوت‌هایی با محصول امروزی داشت. سپس کار برای توسعه این فرآورده شیمیایی آغاز شد تا اینکه در سال 1960 میلادی متانولی که امروزه استفاده می‌شود به بازار عرضه شد.

توان تولید متانول و تقاضا برای آن طی سال‌های اخیر سیر افزایشی داشته است. در سال 2006 میلادی کمتر از 38 میلیون تن متانول در بازار جهانی مصرف می‌شد در حالی‌که ظرفیت تولید آن برابر با 42 میلیون تن بوده است. روند افزایش تقاضا برای متانول تا سال 2009 میلادی بسیار کند بود و در سال 2009 میلادی تقاضای متانول دنیا به 45 میلیون تن رسید ولی در این سال ظرفیت تولید این محصول شیمیایی از 65 میلیون تن فراتر رفت. از سال 2010 میلادی بود که روند رشد تقاضا شدت گرفت و این روند تا آنجا ادامه یافت که در سال 2015 میلادی تقاضای متانول در دنیا به حدود 90 میلیون تن رسید  و انتظار می‌رود تا انتهای سال آینده میلادی تقاضای جهانی متانول از مرز 95 میلیون تن بگذرد که رکوردی بی‌سابقه محسوب می‌شود. با وجود اینکه نرخ رشد تقاضا در سال‌های بعد از 2010 میلادی بالاتر از سال‌های اولیه قرن بیست و یکم میلادی بود ولی نرخ رشد ظرفیت تولید در نیمه دوم از دهه اول قرن بیست‌ویکم میلادی بیشتر از سال‌های 2010 تا 2016 میلادی بود.کل ظرفیت تولید متانول در دنیا در سال 2016 میلادی حدود 118 میلیون تن خواهد بود که بالغ بر20 میلیون تن بیشتر از سطح تقاضا برای این محصول است.(HIS)

نمودار1- بازار متانول دنیا (میلیون تن؛2016-2006)

منبع:IHS

بازیگران بازار متانول و آینده این بازار

متانول محصولی است که بالاترین حجم مبادلات شیمیایی را دارد و در سال‌های اخیر ظرفیت تولید این محصول در دنیا رشد چشمگیری پیدا کرده است و بیشترین رشد توان تولید در کشورهای خاورمیانه و آمریکای جنوبی و چین بوده است. بخش بزرگ کارخانه‌های تولید متانول در خاورمیانه  از گاز طبیعی تغذیه می‌شوند در حالی‌که در کارخانه‌های کشور چین از زغال‌سنگ به عنوان ماده اولیه استفاده می‌شود. همین مساله باعث شده است که بهره‌وری  کارخانه‌های کشور چین حداکثر معادل 60 درصد بهره‌وری کارخانه‌های خاورمیانه باشد.(بیزینس وایر اینترنشنال)

چین بزرگترین تولیدکننده متانول در دنیا است و با توجه به سرمایه‌گذاری‌های کلانی که در جهت ایجاد ظرفیت‌های تازه تولید انجام می‌دهد توان تولید این کشور رشد بیشتری خواهد داشت.این کشور 54 درصد از ظرفیت تولید متانول در دنیا را دارد و 43 درصد از متانول دنیا را تولید می‌کند. از سال 2007 میلادی تاکنون متوسط نرخ رشد ظرفیت تولید متانول در جهان برابر با 3/14 درصد در هر سال بوده است در حالی‌که نرخ رشد تقاضا در این بازه زمانی معادل 6/8 درصد گزارش شده است. متوسط نرخ رشد تقاضا برای چین در فاصله سال‌های 2011 تاکنون برابر با 12 درصد در سال بوده است و این کشور به عنوان موتور رشد تقاضای متانول در دنیا معرفی شده است. انتظار می‌رود تقاضای متانول در چین از 31 میلیون تن در سال 2012 میلادی به بالغ بر 97 میلیون تن در سال 2022 میلادی برسد که رقم بسیار  قابل توجهی است. ولی با توجه به سرمایه‌گذاری‌های کلان انجام شده در این صنعت و پیش‌بینی بهره‌برداری از کارخانه‌های تازه تولید متانول تا سال 2022 میلادی، چین برای تامین نیاز داخلی به واردات وابسته نخواهد بود. بنابراین جایگاه اول چین هم در تولید متانول و هم در مصرف آن تا حدی باعث شده است که این کشور آسیایی بتواند تاثیرگذاری بیشتری روی این صنعت داشته باشد.(IHS)

انتظار می‌رود با توجه به رشد تقاضای چین در دنیا تا سال 2022 میلادی، تقاضای متانول بالغ بر 23 درصد نسبت به سال 2013 میلادی رشد کند و مجموع متانولی که در سال 2022 تقاضا خواهد شد به بالغ بر 137 میلیون تن برسد.

نمودار2- مقایسه تقاضای متانول چین با بقیه دنیا (تن؛2016-2006)

منبع:IHS

بزرگترین واردکنندگان و صادرکنندگان

کشورهای شمال شرقی آسیا، کشورهای اروپایی و کشورهای آمریکای شمالی در سال‌های 2012 تا 2014 میلادی بزرگترین واردکنندگان متانول در دنیا بودند و 80 درصد از واردات متانول در دنیا به این کشورها اختصاص داشت. پیش‌بینی می‌شود واردات  متانول به کشورهای شمال شرقی آسیا تا سال 2022 میلادی سه برابر شود ولی واردات کشورهای اروپایی رشد 15 درصدی داشته باشد.80 درصد از واردات متانول در دنیا به این کشورها اختصاص داشت. اما سهم آمریکای شمالی در واردات متانول تقلیل می‌یابد زیرا سرمایه‌گذاری‌های زیادی در ساخت کارخانه‌های تولید متانول انجام شده است و این کشورها می‌توانند از نفت شیل که در سال‌های اخیر بهره‌برداری شده است به نفع اقتصاد  و صنعت داخلی استفاده کنند. در این شرایط تقاضای آمریکای شمالی برای واردات متانول تقلیل خواهد یافت.

از طرف دیگر تا سال 2022 میلادی کشورهای خاورمیانه و کشورهای آمریکای جنوبی بزرگترین صادرکنندگان متانول در دنیا خواهند بود  و 70 درصد از صادرات دنیا به این کشورها اختصاص خواهد داشت. هم اکنون هم خاورمیانه به دلیل برخورداری از گاز طبیعی فراوان و ارزان در جرگه بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان متانول است.(مرکز مطالعات اقتصادی آمریکا)

 بازار پروپیلن  در دنیا

پروپیلن دومین محصول پرمصرف و مهم در بازار الفین است و در تولید محصولات پلاستیکی و فرآورده‌ها و مواد شیمیایی استفاده می‌شود. پلی‌پروپیلن یکی از ترکیبات مهم و پرمصرف پروپیلن است و بیشترین نرخ رشد مصرف پروپیلن و فرآورده‌های آن به این محصول شیمیایی اختصاص دارد. دو سوم از پروپیلن تولید شده در دنیا به پلی‌پروپیلن (pp) تبدیل می‌شود و تقاضا برای این نوع خاص پلاستیک بسیار پر مصرف سالانه 7/3 درصد رشد می‌کند. این رشد تا سال 2021 برای این بازار پیش‌بینی شده است. این محصول بیشتر در صنعت بسته‌بندی کاربرد دارد ولی در تولید انواع پارچه و فیبر، بخشی از قطعات جانبی خودرو و وسایل الکترونیکی هم استفاده می‌شود.

پلی‌پروپیلن اصلی‌ترین رقیب پلی‌اتیلن در صنعت فیلم‌سازی و بسته‌بندی است و قدرت رقابت بالایی با دیگر پلیمرها دارد. طی سال‌های 2010 تا 2015 میلادی همواره نرخ رشد تقاضا برای پروپیلن بیشتر از نرخ رشد عرضه آن بوده است و دلیل این مساله هم قیمت پایین‌تر آن نسبت به دیگر فرآورده‌های شیمیایی رقیب این محصول بود. انتظار می‌رود تا سال 2021 میلادی  نرخ رشد درآمد صنعت پروپیلن در دنیا 3/5 درصد در سال رشد کند در حالی‌که در فاصله سال‌های 2000 تا 2013 میلادی نرخ رشد درآمد این صنعت برابر با 8/7 درصد در هر سال بوده است.(بیزنس وایر اینترنشنال)

در سال 2013 میلادی 85 میلیون تن پروپیلن در دنیا مصرف شد و با توجه به رشد تقاضای این محصول در دنیا تا سال 2021 میلادی پیش‌بینی می‌شود مصرف این محصول به بالغ بر 120 میلیون تن برسد. از شرف دیگر پیشرفت‌های ایجاد شده در تکنولوژی زمینه را برای ایجاد ثبات در قیمت پروپیلن در بازار جهانی فراهم کرد و این مساله می‌تواند عاملی در جهت افزایش تقاضا برای این محصول شیمیایی باشد.

تولید پروپیلن در کشورهای مختلف

به دنبال کشف و استخراج نفت شیل در آمریکا، تولید پروپیلن در آمریکای شمالی رشد زیادی پیدا کرد. این در حالی است که در جریان بحرانهای مالی و حتی چند سال قبل از آن در فاصله سال‌های 2005 تا 2013 میلادی نرخ رشد منفی داشته است. اما در سال‌های 2014 تا 2021 میلادی نرخ رشد تولید پروپیلن در آمریکای شمالی برابر با 7 درصد در سال پیش‌بینی شده است که بالاترین نرخ از سال 1990 میلادی تاکنون است. کشف و استخراج نفت شیل هم تاثیر زیادی در این مساله داشته است. از طرف دیگر بالاترین نرخ رشد تولید پروپیلن در سال‌های 2014 تا 2021 میلادی برای کشورهای اروپای شرقی پیش‌بینی می‌شود و در میان این کشورها هم بالاترین نرخ به روسیه اختصاص خواهد داشت که  این نرخ رشد بالغ بر 12 درصد پیش‌بینی شده است.

اما در کشورهای اروپای غربی ضعف نرخ رشد تقاضا برای پروپیلن و محصولات مصرفی تولید شده با کمک آن در کنار افزایش فشارهای قیمتی بین‌المللی سبب شد تا تولید پروپیلن روند نزولی داشته باشد. (مرکز مطالعاتی CERESANA)

چین عنصری مهم در بازار

از آنجا که چین دومین اقتصاد بزرگ دنیا است و در مسیر صنعتی شدن قرار دارد بررسی وضعیت بازار پروپیلن آن اهمیت زیادی دارد. از آنجا که حجم ذخایر نفتی در چین کم است تولید پروپیلن در این کشور وابسته به واردات نفت است. به همین دلیل چین سرمایه‌گذاری زیادی در تولید پروپیلن و فرآورده‌هایی کرده است که نفت ماده اولیه آنها نیست و در این مسیر هم موفقیت زیادی بدست آورده است. انتظار می‌رود در فاصله سال‌های 2016 تا 2021 میلادی تولید پروپیلن در چین  8 درصد در سال رشد کند ولی باز هم برای تامین نیاز داخلی حجم بالایی از پروپیلن را هر سال وارد خواهد کرد.

نمودار 3 تولید پروپیلن را در بخش‌های مختلف دنیا نشان می‌دهد.

منبع: Japan METI

بزرگترین مصرف ‌کنندگان پروپیلن به ترتیب چین، ایالات متحده آمریکا و اروپای غربی هستند که در مجموع 55 درصد از کل مصرف دنیا را در سال 2014 به خود اختصاص داده‌اند. با توجه به ظرفیت‌های جدید پروپیلن و مشتقات آن که انتظار می‌رود تا سال 2019 تحولات چشمگیری را در بازار پروپیلن دنیا ایجاد کنند، پیش‌بینی می‌شود که بازار ایالات متحده آمریکا و به ویژه بازار چین رشد قابل توجهی داشته باشند و تا سال 2019 معادل 76 درصد از حجم بازار را به خود اختصاص دهند. اگرچه انتظار می‌رود که بازار پروپیلن در کشورهای اروپای غربی نیز در دوره پیش‌بینی با رشد قابل ملاحظه‌ای مواجه شوند، اما پیش‌بینی می‌شود که این حوزه همچنان رتبه سوم تولید و مصرف پروپیلن دنیا را به خود اختصاص دهد. ناگفته نماند که چین از نظر تولید و مصرف پروپیلن جایگاه ویژه‌ای در دنیا دارد و هر ساله بخش زیادی از پروپیلن مورد نیاز خود را از کشورهای خاورمیانه وارد می‌کند و خاورمیانه به دلیل دارا بودن منابع انرژی کلان در تولید فرآورده‌های پتروشیمی نقش بسیار زیادی دارد. (گزارش بازار پروپیلن دنیا) 

نمودار 4 بزرگترین مصرف‌کنندگان پروپیلن جهان را نشان می‌دهد.