یکی از منابعی که می تواند چنین مزیت رقابتی را ایجاد کند منابع انسانی یک بنگاه اقتصادی است، این مساله به قدری اهمیت دارد که زمینه تحقیقاتی جدیدی تحت عنوان مدیریت استراتژیک منابع انسانی[1](SHRM) را ایجاد کرده است. مدیریت استراتژیک منابع انسانی عبارت است از «الگوی بکارگیری برنامه ریزی شده منابع انسانی و فعالیت هایی که هدف آن این است که سازمان را قادر به دستیابی به اهدافش کند». از آنجایی که عملکرد یک بنگاه اقتصادی یکی از مهم ترین اهداف هر سازمانی است، اکثر مطالعات مربوط به مدیریت استراتژیک منابع انسانی بر روی رابطه بین منابع عملکرد نیروی انسانی و کارایی بنگاه متمرکز شده است.
مروری بر مطالعات انجام شده در این زمینه حاکی از این است که بین عملکرد منابع انسانی و کارایی بنگاه اقتصادی رابطه مثبتی وجود دارد. به منظور درک درست این رابطه در ابتدا لازم است مفهوم نیروی انسانی و چگونگی تاثیر آن بر مزیت رقابتی یک بنگاه اقتصادی را مورد بررسی قرار دهیم. بر این اساس منابع انسانی شامل انباشتی از سرمایه انسانی است که بر اساس یک رابطه استخدامی مستقیم تحت کنترل بنگاه اقتصادی است. از سوی دیگر، عملکرد منابع انسانی عبارت است از فعالیت های سازمانی که توسط انباشت سرمایه انسانی و تحت مدیریت واحد انجام می شود تا اهداف سازمان برآورده شود.
تمایز بین منابع انسانی و عملکرد منابع انسانی از این حیث حائز اهمیت است که عملکرد منابع انسانی بر روی عملکردهایی از این منابع تمرکز می کند که هدف آنها تربیت و تقویت نیروی انسانی ماهر و با انگیزه است. به این منظور بسیاری از سازمان ها برنامه های آموزش مهارت های کاری را برای نیروی انسانی خود در نظر می گیرند. به علاوه اکثر سازمان ها سعی می کنند به منظور استخدام و بکارگیری نیروی انسانی متخصص از پیشنهاد حقوق و دستمزد بالا استفاده کنند. سیستم های تشویقی نیز یکی از راهکارهای حفظ منابع انسانی ارزشمند و متخصص است. بنابراین انتخاب صحیح، آموزش، دستمزد و حقوق مناسب و سیستم های تشویقی کارکنان نیروی انسانی را تربیت می کند که همه شرایط لازم برای بکارگیری هدفمند و بهره ور فناوری های جدید دارند. منابع انسانی یک بنگاه همچنین از طریق رفتار تبعیض آمیز بر روی عملکرد یک بنگاه تاثیر می گذارد.
نکته مهمی که در مورد این روابط وجود دارد این است که ممکن است همه این عوامل در همه صنایع مهم نباشند، بنابراین هر بنگاهی باید مطالعه مستقلی در این زمینه انجام دهد تا تاثیر و اهمیت هر یک از این عوامل را دریابد و بر اساس نتایج بدست آمده در مورد سیستم‌های استخدامی، تشویقی و تنبیهی منابع انسانی تصمیم گیری نماید.
رایت و همکاران[2] در مقاله ای تاثیر عملکرد منابع انسانی بر کارایی اقتصادی صنعت پتروشیمی بررسی کرده و به نتایج زیر دست یافته اند:
1. عملکرد منابع انسانی، بر مهارت ها و رفتارهای نیروی انسانی تاثیر می گذارد، و تاثیر این عملکرد در صنعت پتروشیمی زمانی به حداکثر می رسد که همراه با سیستمی باشد که در آن کارگران بتوانند در مدیریت فعالیت های روزانه مشارکت داشته باشند.
2. همچنین نتیجه این تحقیقات حاکی از این هستند که در صنعت پتروشیمی آموزش و سیستم های تشویقی هر دو تاثیر مثبتی بر روی کارایی بنگاه می گذارند، اما نحوه انتخاب کارگران و میزان دستمزد آنها چندان تاثیری ندارد. اگرچه این نتایج ممکن است برای بسیاری شگفت انگیر باشد.
3. در مورد انگیزه کارگران، فعالیت های آموزشی و میزان حقوق و دستمزد آنها تاثیر مثبتی بر معیار انگیزش کارکنان دارد. بنابراین اگرچه رابطه مستقیمی بین میزان دستمزد و کارایی اقتصادی وجود ندارد، اما میزان دستمزد کارگران با تاثیر بر انگیزه آنها به طور غیرمستقیم بر کارایی بنگاه تاثیر می گذارد. از سوی دیگر رابطه مستقیم بین آموزش و انگیزش کارکنان بدین معنی است که سرمایه گذاری شرکت های پتروشیمی روی فعالیت های آموزشی می تواند در نهایت کارایی آنها را افزایش دهد.
4. به طور کلی اگر بخواهیم صنعت پتروشیمی را با سایر صنایع مقایسه کنیم، در صنعت پتروشیمی عملکرد منابع انسانی تاثیر کمتری بر روی کارایی بنگاه خواهد گذاشت، به این دلیل که صنعت پتروشیمی به شدت سرمایه بر است و بنابراین مدیریت استراتژیک سرمایه فیزیکی در کنار سرمایه انسانی می تواند تاثیر بسزایی بر روی کارایی شرکت ها در این صنعت بگذارد. در بسیاری از موارد دلیل استفاده از فناوری های جدید و به روز این است که به نیاز به نیروی کار ماهر را کاهش دهد. بنابراین همان گونه که انتظار می رود فناوری رابطه منفی قوی با میزان مشارکت نیروی انسانی دارد و این حاکی از این است که بسیاری از شرکت های پتروشیمی همواره سعی داشته اند که با کاهش نهاده نیروی کار، نقش فناوری سرمایه بر را در پروسه تولید افزایش دهند.
5. این نتایج نشان دهنده این هستند که به منظور مدیریت بهینه منابع انسانی در صنعت پتروشیمی، باید به طور همزمان هم بر روی عملکرد منابع انسانی و هم برنامه های مشارکت آنها در مدیریت صنعت، سرمایه گذاری کرد یا اینکه در هیچ کدام سرمایه گذاری نکرد، زیرا سرمایه گذاری در فقط یکی از این موارد باعث می شود که کارایی اقتصادی شرکت های پتروشیمی به شدت کاهش یابد.
6. نهایتا، یکی از جالب ترین نتایج به دست آمده از این تحقیق نقش واسطه ای بوده که مشارکت نیروی انسانی در رابطه منابع انسانی و کارایی بنگاه داشته است. نتایج حاکی از این هستند که تلاش برای ساختن رابطه بین نیروی انسانی ماهر و با انگیزه از طریق عملکرد نیروی انسانی مانند نحوه انتخاب، آموزش، میزان حقوق و دستمزد و سیستم های تشویقی هیچ نتیجه ای نخواهند داشت، مگر این که شرایطی ایجاد شود که از طریق آن کارکنان بتوانند در مکانیسم های تصمیم گیری مشارکت داشته باشند. این موضوع در صنایعی مانند صنعت پتروشیمی به شدت سرمایه بر هستند بسیار مهم است. در این صنایع، اغلب فناوری به منظور جایگزینی نیروی انسانی صورت می گیرد و به این ترتیب نقش بالقوه نیروی انسانی در کارایی بنگاه به حداقل می رسد.
[1] Strategic Human Resource Management
[2]Patrick M. Wright, Blaine McCormick, W. Scott Sherman and Gary C. McMahan