تجارب کشورها در توسعه زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی: کشور سنگاپور- بخش پایانی

کشور سنگاپور فاقد منابع هیدروکربوری بوده و تمامی نفت و گاز مورد نیاز خود را از طریق واردات تأمین میکند. گاز طبیعی از طریق دو خط لوله از کشور اندونزی و یک خط لوله از کشور مالزی وارد این کشور میشود. همچنین ساخت ترمینال گاز مایع بهمنظور متنوع کردن ذخایر سوخت و عدم تکیه بر دو کشور مالزی و اندونزی برای واردات گاز، در دستور کار قرار گرفته است.[1]

گاز طبیعی از غرب دریای ناتونا[2] در اندونزی به طور مستقیم از طریق 640 کیلومتر خط لوله زیر دریا به ورودی ترمینال سم گاز[3]  در ساکرا[4] جورانگ وارد می شود. طبق توافق امضا شده در سال 1998 میلادی اندونزی متعهد به عرضه 325 میلیون فوت مکعب گاز طبیعی در هر روز، به مدت 22 سال به سنگاپور شد. نمودار 1 میزان نفت خام وارد شده به کشور سنگاپور از سال 2007 تا سال 2018 را به تصویر می کشد. همان طور که در این نمودار مشاهده می کنید بیشترین میزان نفت خام وارداتی به سنگاپور در سال 2017 و به میزان 667/981 میلیون بشکه  بوده است و کمترین میزان واردات نفت مربوط به سال 2009 و پس از بحران اقتصادی سال 2008 است. نکته قابل توجه این است که پس از سال2009 روند واردات نفت خام به سنگاپور همواره صعودی بوده است و این موضوع حاکی از این است که طی سال های مذکور سنگارپور همیشه با رشد اقتصادی مثبت مخصوصا در بخش صنعتی خود مواجه بوده است. همچنین بر اساس اطلاعات مندرج در نمودار 2 نفت خام وارد شده به سنگاپور بیشتر متعلق به کشورهای امارات، عربستان و قطر وارد کشور سنگاپور بوده است.

نمودار 1- واردات نفت خام به سنگاپور از سال 2007 تا سال 2018

منبع: CEICDATA.com, Organisation of the Petroleum Exporting Countries

نمودار 2- سهم کشورهای مختلف از واردات نفت خام به سنگاپور

منبع: داده های اخذ شده از سایت سازمان تجارت جهانی، trademap.org.

وجود محصولات شرکت های پالایشی در سنگاپور شامل نفتا، گاز مایع[5] و مایعات گاز طبیعی[6]  که خوراک فرآیندهای پتروشیمی هستند، باعث شد که شرکت های عظیم پتروشیمی دنیا به منظور کاهش هزینه های نقل و انتقال خوراک به این منطقه جذب شوند. بر همین اساس، دولت سنگاپور ایده احداث مجتمع های تلفیقی نفت و پتروشیمی را در جزایر جورانگ مطرح کرد

در نمودار 3 نمایی از زنجیره ارزش صنایع پالایشگاه و پتروشیمی سنگاپور در قالب یک خوشه و نحوه ارتباطات آن با سایر بخش ها ارائه شده است.

  نمودار 3- نمایی از زنجیره ارزش صنایع پالایشگاه و پتروشیمی سنگاپور

منبع: مرکز پژوهش های مجلس

همان طور که نمودار 3 نشان می دهد، زنجیره ارزش شرکت پتروشیمی سنگاپور، به عنوان یکی از اصلی ترین بازیگران صنعت پتروشیمی این کشور تا تولید محصولات میان دستی نظیر پلی اتیلن، پلی پروپیلن، اتیلن اکساید، اتیلن گلایکول ها، وینیل استات مونومر، اتوکسیلات ها و... توسعه یافته است.[7]

جهت بررسی دقیق تر میزان توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی سنگاپور، درآمد خوشه های تولیدی مختلف صنعت نفت و پتروشیمی این کشور طی سالهای 2014-2005 در نمودار 4 نشان داده شده است.

نمودار 4- درآمد صنعت شیمیایی و پتروشیمی سنگاپور به تفکیک خوشههای تولیدی طی سالهای 2014-2005

منبع: مرکز پژوهش های مجلس

همان طور که نمودار 4 نشان می دهد، طی سال های 2014-2005 در صنعت شیمیایی و پتروشیمی سنگاپور، درآمد گروه مواد شیمیایی همواره به طور قابل توجهی از درآمد گروه پتروشیمی پایه بیشتر بوده که این امر، با توجه به ارزش افزوده بالاتر مواد شیمیایی نسبت به حلقه پیش از خود (مواد پتروشیمیایی پایه)، مطابق انتظار بوده و نشان از توسعه و تولید متناسب این حلقه و درواقع توسعه موفق صنعت پتروشیمی سنگاپور تا حلقه میاندست (تاکنون) دارد، اما در مقابل، درآمد خوشه مواد شیمیایی تخصصی در مقایسه با حلقه های پیشتر از آن (مواد شیمیایی و پتروشیمی پایه) همواره با اختلاف زیادی کمتر بوده و رشد ناچیزی داشته است که نشان دهنده عدم توسعه حلقه های بعدی صنعت پتروشیمی این کشور است.

اما باید به این نکته توجه داشت که اخیراً دولت سنگاپور تحت برنامه مشترکی میان کمیته توسعه اقتصادی و آژانس علم، فناوری و تحقیقات[8]، سعی در ارتقای حوزه تحقیق و توسعه در شرکت های تولیدکننده مواد شیمیایی تخصصی دارد. بنابراین با مشاهده رشد آرام درآمدهای حاصل از خوشه مواد شیمیایی تخصصی، می توان در آینده نه چندان نزدیک انتظار توسعه متناسب این خوشه را نیز درصورت تصمیم این کشور بر ادامه سرمایه گذاری و تمرکز بر این خوشه داشت.

در نهایت کشور سنگاپور توانسته است با احداث پتروپالایشگاه ها، قراردادهای بلندمدت خرید خوراک و تضمین تأمین خوراک صنعت پتروشیمی از یک طرف و با استفاده از سازوکار خوشه سازی، تأمین و توزیع یکپارچه تمامی زیرساخت های ضروری توسعه این صنعت از قبیل خوراک، دانش فنی، منایع مالی، منابع انسانی و ... در خوشه ها و پارک های شیمیایی خود و ایجاد ارتباط کارآمد بین دولت، صنعت و مراکز تحقیقاتی از طرف دیگر، به توسعه یکپارچه و متوازن صنعت پتروشیمی خود و خلق ارزش افزوده بالای سالیانه از طریق تولید محصولات میان دست با مقدار و تنوع بالا دست یابد.

عوامل موفقیت صنعت پتروشیمی سنگاپور

خدمات پشتیبانی قوی و یکپارچه نفت و پتروشیمی

پارک جورانگ، از نظر خدمات لجستیک و امنیتی در زمینه های انتقال، ذخیره و پردازش مواد شیمیایی خطرناک و سمی بسیار پیشرفته است. این خدمات شامل بسته بندی، مخلوط کردن، خرد کردن، دانه بندی، غربالگری، توزین و انبارداری محصولات پلاستیکی و مواد شیمیایی خاص، خطرناک و عادی و... می شوند. به دلیل نقش مهم سنگاپور به عنوان یک بندر ارسال کالا به نقاط مختلف آسیا و جهان، شرکت های مهندسی پیشرفته ای در زمینه صنعت دریانوردی و کشتیرانی در این جزایر وجود داشته و خدماتی مانند کشتی سازی، تعمیرات و احداث دکل های حفاری چاه های نفتی ارائه می دهند که کارکردهای بسیاری از این شرکت ها در صنایع پتروشیمی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.[9]

برای مثال، شرکت مهندسی روتاری[10] ، یک مجتمع خدماتی در جورانگ احداث کرده و خدمات نگهداری، طراحی مهندسی و انبارداری متمرکز به شرکت های موجود در این پارک را ارائه می دهد. مشتریان کلیدی آن ایستمن کمیکال[11]، گاز سنگاپور، کلنس، گسو و شورون هستند و در چین، هند، اندونزی، مالزی و تایلند نیز خدمات ارائه می دهد.[12] از دیگر ارائه دهندگان خدمات پشتیبانی، می توان از دو شرکت کاتوناتی سمبکورپ[13]  و شرکت پایانه تانکرهای نفتی افُجل سنگاپور[14]  نام برد. شرکت اول خدمات بسته بندی و ذخیره انواع مواد خاص شیمیایی ازجمله پلاستیک ها و سرویس هایی با ارزشا فزوده بالا مانند خرد کردن، الک کردن، مخلوط کردن، توزین و غیره را به تولیدکنندگان این پارک عرضه می کند. شرکت دوم نیز یکی از بزرگترین شرکت های ذخیره نفت، گاز و مواد شیمیایی جهان است.

خوراک، مهم ترین عنصر هزینه ای در صنعت پتروشیمی بوده و تلفیق با پالایشگاه های نفت، باعث صرفه جویی در هزینه های ذخیره، لجستیک و همچنین بالا رفتن کارآیی تولید می شود. براساس تحقیقات کمیته توسعه اقتصادی، اشتراک در سرویس های جانبی و خدمات پشتیبانی و سیستم «اتصال و شروع»[15] در پارک جورانگ، به صرفه جویی در هزینه های سرمایه ای شرکت های فعال در این پارک به میزان 20 درصد منجر شده است. با اتصال به خطوط لوله، شرکت ها می توانند مواد خام و محصولات نهایی را منتقل کرده و خدمات آب و برق یکپارچه[16] را دریافت کنند.

 تأمین پایدار خوراک

همان طور که در بخش های قبل ذکر شد، کشور سنگاپور فاقد منابع هیدروکربوری بوده و تمامی نفت و گاز مورد نیاز خود را از طریق واردات تأمین می کند، لکن توانسته است این سازوکار را با بستن قراردادهای بلندمدت تضمین کند. درحال حاضر چهار شرکت اصلی این کشور در حوزه پالایش را پالایشگاه شل، اکسون موبیل، شرکت نفت سنگاپور و شرکت پالایش سنگاپور تشکیل می دهد.

وجود محصولات شرکت های پالایشی در جزایر جورانگ سنگاپور شامل نفتا، گاز مایع (LPG) و مایعات گاز طبیعی (NGL)، سبب جذب شرکت های عظیم پتروشیمی دنیا به این منطقه و احداث مجتمع های تلفیقی نفت و پتروشیمی توسط دولت شد. در نهایت کشور سنگاپور توانسته است با سازوکار قراردادهای بلندمدت خرید خوراک از یک طرف و احداث پتروپالایشگاه ها از طرف دیگر، تأمین خوراک صنعت پتروشیمی خود را تضمین کند.

بخش مالی قوی

سنگاپور دارای بخش مالی قوی است که از عهده تأمین مالی پروژه های بزرگ در صنعت سرمایه بر پتروشیمی و همچنین هزینه نگهداری آنها برمی آید. بانک ها و مؤسسات مالی این کشور با کار در مناطق تجارت نفتی سنگاپور، از کسب وکار کلان به منظور سرویس دهی به بیش از 100 شرکت فعال نفتی، استفاده می کنند و یک شبکه بزرگ از بانک های جهانی نظیر بانک های هلند، فرانسه، آمریکا و ژاپن در این منطقه پدید آمده است.

 نهاد تسهیل گر قوی

نیازها و مشکلات تولیدکنندگان صنعت شیمیایی و پتروشیمیایی سنگاپور، به وسیله شورای صنعت شیمی سنگاپور[17] رسیدگی می شود که در سال 1979 تحت نظر انجمن تولیدکنندگان سنگاپور به وجود آمد. این انجمن در سال 1996 تبدیل به کنفدراسیون صنایع سنگاپور شد و گروه صنایع شیمیایی را با شورای صنعت ادغام کرد. امروزه شورای صنعت، نماینده انحصاری تولیدکنندگان در صنعت سنگاپور بوده که شامل بخش نفت و شرکت هایی از دیگر صنایع است. شورای صنعت به مرکز صنایع شیمیایی آ سه آن[18] وابسته است و صنایع مورد نظر را به منظور افزایش سرمایه گذاری در سنگاپور جهت ادامه رشد آنها، در سطح جهانی معرفی می کند. این شورا همچنین ترویج دهنده ایمنی محل کار و بهداشت در صنعت است. راه اندازی این شورا، اهمیت صنعت پتروشیمی را در سنگاپور و در منطقه بالا برده و نقش مهمی را در ایجاد ارتباط کارآمد بین شرکت ها، پرداختن به نیازهای صنعت و شرکت های خصوصی و انتقال این نیازها به دولت دارد.

استراتژی خوشه

یکی از مزیت هایی که دولت سنگاپور برای صنعت پتروشیمی این کشور به ارمغان آورد، اتخاذ استراتژی خوشه است که به دنبال آن، صنعت نفت و پتروشیمی یکپارچه جزیره جورانگ به وجود آمد.

تجربه مذکور نشان می دهد که استراتژی تلفیق زیرساخت های خدماتی مربوط به تمامی بازیگران صنعت مدنظر از حلقه های اولیه زنجیره ارزش شامل تأمین کنندگان مواد اولیه و خوراک گرفته تا تولیدکنندگان محصولات شیمیایی و پتروشیمیایی و حلقه های انتهایی زنجیره ارزش از قبیل ارائه دهندگان خدمات بازاریابی و فروش، یک عنصر مهم در جذب سرمایه گذاری است؛ زیرا هزینه های مربوط را کاهش و بهره وری را افزایش می دهد، لذا کشور سنگاپور دست به احداث مجتمع های تلفیقی پتروپالایشگاه زده و توانسته است با استفاده از سازوکار تأمین و توزیع یکپارچه تمامی زیرساخت های ضروری توسعه این صنعت از قبیل خوراک، دانش فنی، منابع مالی، منابع انسانی و... در پارک های شیمیایی خود و ایجاد شبکه ارتباطی کارآمد بین تمامی بازیگران این صنعت از طریق خوشه سازی، به توسعه یکپارچه و متوازن صنعت پتروشیمی خود دست یابد.