شرکت ملی صنایع پتروشیمی در مسیر توسعه صنعت پتروشیمی ایران، با هدف کاهش واردات محصولات عمده و گران قیمت پتروشیمیایی، توسعه و تکمیل زنجیره ارزش، افزایش پایداری و تاب آوری در زنجیره تولید و فروش، توسعه هدفمند صنایع پایین دستی، رفع نیاز بازار داخلی و افزایش ارزش محصولات صادراتی به سمت توسعه هوشمند صنعت پتروشیمی در حال حرکت است.
صنعت پتروشیمی ایران را باید صنعتی پیشرو دانست که با توجه به برنامه ریزی های انجام شده به خوبی در مسیر توسعه هوشمند و متوازن قرار گرفته است.؛ صنعت پتروشیمی سالانه 35 میلیون تن خوراک به ارزش 7 میلیارد دلار معادل روزانه 800 هزار بشکه نفت خام از وزارت نفت دریافت می کند و ظرفیت این صنعت در ابتدای سال جاری، 66 میلیون تن بوده است و محصول تولیدی در بازار داخلی و نیز مقاصد مختلف صادراتی عرضه می شود.
در این میان می توان به درآمد حدود 15میلیارد دلاری از عرضه 30 میلیون تن محصول پتروشیمی قابل فروش در سال گذشته اشاره کرد و 72 درصد محصولات به ارزش 10 میلیارد دلار صادر و 5 میلیارد دلار نیز در بازار داخلی عرضه شده است.
در حال حاضر 42 محصول شیمیایی و بیش از 330 نوع گرید پلیمری در صنعت پتروشیمی تولید می شود و حداقل 15 بنگاه بزرگ و کوچک در پایین دست صنعت پتروشیمی از این خوراک بهره مند می شوند و فعالیت می کنند.
ایران در سال 2019 در مقابل عربستان، امارات، کویت، قطر، ترکیه و عمان با 25 میلیون تن ظرفیت تولید 8 محصول پایه که به عنوان استاندارد جهانی در نظر گرفته می شود، رتبه دوم منطقه بود و با توجه به تدابیر اتخاذ شده و برنامه کلان توسعه این صنعت ارزش آفرین ، در سال 1400 ظرفیت تولید به 100 میلیون تن و در سال1404 به 130 میلیون تن خواهد رسید و با وجود 27 طرح جهش دوم و 22 طرح جهش سوم باید سبد تولید محصولات پتروشیمی متنوع شود و واردات برخی محصولات پتروشیمی به تدریج با تولیدی شدن این طرح ها کاهش خواهد یافت و ایران به رتبه منطقه نخست منطقه دست پیدا می کند.
تولید 13 محصول جدید
پتروشیمی همواره موتور محرک توسعه پایدار و اشتغال است و توسعه این صنعت ارزشمند از اولویت‌ها و سیاست‌های اقتصادی صنعت نفت به شمار می‌رود.
از سوی دیگر باید در نظر داشت که که تحقق راهبردها در مسیر تحقق جهش‌های دوم و سوم صنعت پتروشیمی، همسو با اهدافی چون افزایش درآمد صادراتی و حذف تدریجی وابستگی به درآمد حاصل از خام فروشی نفت، با توسعه هوشمند و متوازن صنعت پتروشیمی صورت می‌پذیرد.
بر این اساس هدف گذاری اجرای 27 طرح با مجموع ظرفیت 34 میلیون تن با سرمایه گذاری 17 میلیارد دلار در جهش دوم صنعت پتروشیمی تا سال 1400 پیش بینی شده است و ظرفیت صنعت پتروشیمی کشور با تکمیل طرح های جهش دوم به سالانه 100 میلیون تن خواهد رسید که برابر با تحقق 100 درصدی اهداف برنامه ششم توسعه پتروشیمی است.
همچنین بهره برداری از 17 طرح پتروشیمی برای امسال و چند ماه نخست سال آینده برنامه ریزی شده است که تاکنون 5 طرح افتتاح شده است و با بهره برداری از 12 طرح دیگر، ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی کشور به سالانه 90 میلیون تن با درآمد 20 میلیارد دلاری تا پایان سال 99 خواهد رسید.
همزمان با تحقق جهش سوم صنعت پتروشیمی در سال 1404، ظرفیت این صنعت به 130 میلیون تن افزایش می یابدو 13 محصول و 7 فرآیند جدید در جهش سوم عرضه خواهد شد.
از سوی دیگر باید به ظرفیت 56 میلیون تنی صنعت پتروشیمی در سال 92 اشاره کرد که در ابتدای امسال به 66 میلیون تن و تا پایان سال آینده به 100 میلیون تن افزایش پیدا خواهد کرد و درآمد این صنعت نیز از 11 میلیارد دلار سال 92 به 25 میلیارد دلار در انتهای سال 1400 خواهد رسید.
دریافت روزانه 2 میلیون بشکه نفت خام و گذر از خام فروشی
صنعت پتروشیمی ایران در سال 92، 27 میلیون تن خوراک معادل روزانه 620 هزار بشکه نفت خام دریافت می کرده است و این رقم در ابتدای امسال به معادل روزانه 800 هزار بشکه نفت خام رسید و در سال 1400 با انجام جهش دوم به یک میلیون و 600 هزار بشکه نفت خام در روز و در پایان سال 1404 به معادل روزانه 2 میلیون بشکه نفت خام می رسد که در بحث گذر از خام فروشی بسیار حائز اهمیت است.
همچنین باید این نکته مورد توجه قرار داد که 57 میلیارد دلار تا سال 92 در صنعت پتروشیمی سرمایه گذاری شده بود که این رقم با 40 درصد رشد به 80 میلیارد دلار در سال 1400 خواهد رسید. سرمایه گذاری صنعت پتروشیمی در سال 1404 نیز به 92 میلیارد دلار افزایش می یابد.
پس از دولت دوازدهم در مجموع 33 پروژه با ظرفیت 40 میلیون تن از باقیمانده طرح های جهش دوم صنعت پتروشیمی تا پایان سال 1400 و جهش سوم تا سال 1404 به بهره برداری می رسد و حجم سرمایه گذاری این طرح ها 28 میلیارد دلار است که 9.5 میلیارد دلار آن انجام شده است.
بومی سازی 16 گروه کاتالیستی تا سال آینده
کاتالیست ها برای صنعت پتروشیمی بسیار حیاتی هستند و آمارها نشان دهنده این مطلب است که حجم بازار جهانی کاتالیست 33 میلیارد دلار در دنیاست که سهم جهانی صنعت پالایش و پتروشیمی و پلیمرها از این رقم 17 میلیارد دلار است و سهم ایران از این بازار 400 میلیون دلار است.
در این میان می توان به به مصرف 85 گروه کاتالیستی به ارزش 270 میلیون دلار در صنعت پتروشیمی اشاره کرد و تا به امروز 20 گروه کاتالیستی به ارزش 124 میلیون دلار بومی شده است و 16 گروه به ارزش 70 میلیون دلار نیز تا پایان سال آینده بومی سازی خواهند شد.
تولید نیمی از محصولات پتروشیمی وارداتی با اجرای طرح های پیشران
اجرای طرح های پیشران در دستور کار شرکت ملی صنایع پتروشیمی قرار دارد و از 27 طرح پیشران، 7 طرح در حال اجراست و 20 طرح جدید نیز در چهار شاخه اتیلن، بنزن، متانول و پروپیلن تعریف شده است که با اجرای این طرح های پیشران 50 درصد نیاز محصولات وارداتی کشور تأمین می شود.
در حال حاضر 950 هزار تن پروپیلن در کشور تولید می شود که این میزان در سال 1404 به 4 میلیون تن افزایش می یابد و طرح های خوراک ترکیبی نیز با هدف تنوع بخشی به سبد محصولات پتروشیمی کشور در دستور کار است.
گفتنی است که بر اساس برنامه ریزی های انجام شده در سال 1405 یک گام بالاتر از جهش سوم صنعت پتروشیمی، تعداد مجتمع های کشور به 134 مجتمع با ظرفیت سالانه 152 میلیون تن، سرمایه گذاری 109 میلیارد دلاری و درآمد 48 میلیارد دلاری افزایش می یابد.
همچنین احداث واحدهای تولید پلی پروپیلن از گازطبیعی در اسلام آباد غرب (GTPP) به ظرفیت سالانه 120 هزار تن، پارک پروپیلن از متانول (MTP) در پارس جنوبی به ظرفیت سالانه 1.4 میلیون تن، تولید پروپیلن از گازطبیعی (GTP) در امیرآباد به ظرفیت سالانه 470 هزا تن و واحد تولید پلی پروپیلن از گازطبیعی (GTPP) در سواحل شمالی به ظرفیت سالانه 120 هزار تن از طرح های پیشران با اولویت زنجیره پروپیلن هستند که با دانش فنی ایرانی اجرا خواهند شد.
در پایان باید این نکته مورد توجه قرار داد که خوشبختانه ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه صنعت پتروشیمی ایران وجود دارد، هم اکنون طرح‌های صنعت پتروشیمی در مسیر برنامه توسعه بیشتر بر اساس ایجاد ارزش افزوده بالاتر، حرکت در مسیر تکمیل زنجیره ارزش و صنایع پایین دست پتروشیمی است و پتروشیمی یک منبع د‌رآمد‌ی بزرگ است که بیشترین صاد‌رات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است.
همچنین با توجه به این که پتروشیمی‌ها هم اکنون در مسیر توسعه اقتصادی و زیرساختی گام بر می دارند، توسعه این صنعت سدی مقاوم در برابر خام فروشی محسوب می‌شود و باید به سمت تکمیل زنجیره ارزش و جلوگیری از خام‌فروشی حرکت کنیم.
سید فواد نبوی