صنعت پتروشیمی کره جنوبی

نقطه شروع توسعه صنایع پتروشیمی در کره جنوبی، دهه 90 میلادی بود؛ یعنی زمانی که دولت این کشور نخستین گام‌ها برای تأسیس سه منطقه ویژه پالایش نفتا (اولسان، دایسان، یئوسو) را برداشت تا خوراک موردنیاز برای توسعه این صنعت را فراهم سازد. این روند از حوالی سال‌ 1966 آغازشده و طی چند برنامه توسعه به اهداف خود دست‌یافته اما جذب سرمایه خارجی یا توسعه مناطق پتروشیمی بزرگ‌تر همچنان در کره جنوبی در دستور کار قراردارد.

به ‌این‌ ترتیب دولت کره جنوبی برنامه‌ای مدون شامل هفت مرحله برای ارتقای رقابت‌پذیری صنایع شیمیایی این کشور داشته که گام‌به‌گام آن را اجرا کرده و به نتیجه رسانده است. صنعت پتروشیمی در کره جنوبی بدون آنکه از مزیت طبیعی خوراک برخوردار باشد، با تکیه ‌بر برنامه‌ریزی، جایگاه جهانی خود را پیدا کرد.

سیر راهبردهای توسعه تجاری در این کشور به صورتی بود که ابتدا با توسعه واردات مواد اولیه و واسطه ای اساسی توان تولید کالای نهایی به وجود می-آمد، سپس برنامه های حمایت از تولید داخل و جایگزینی واردات (افزایش عمق ساخت داخل)، نیاز به واردات را کاهش می داد.

به‌این‌ترتیب در برنامه اول توسعه صنایع پتروشیمی در کره جنوبی؛ تولید خوراک دولتی، واردات مواد نفتی به‌صورت دولتی، تقویت زیرساخت‌های پشتیبان و تحریک تقاضا در بازار صنایع پایین‌دستی در دستور کار قرار گرفت. دولت کره جنوبی تا پیش از رسیدن به برنامه‌های ششم حمایت‌های خود از پتروشیمی‌ها را به‌تدریج کاست تا این‌که در برنامه ششم توسعه، حمایت‌های مستقیم را کنار گذاشت و تجهیز پتروشیمی‌ها به نیروی انسانی متخصص، تحقیق و توسعه و آزادسازی بازار محصولات پتروشیمی را در پیش گرفت.

 در برنامه هفتم توسعه نیز تکمیل آزادسازی در صنایع پتروشیمی، ادغام و تملک سهام شرکت‌های پتروشیمی، بسط عمودی صنایع پایین‌دستی به سمت صنایع پتروشیمی و اتحادهای استراتژیک بین شرکت‌ها صورت پذیرفت.

 به‌این‌ترتیب پس از تأسیس سه منطقه ویژه پالایش نفتا بین سال‌‌های 1966 تا 1997، ادغام و تملک سهام در شرکت‌های نفتی بین سال‌های 1998 تا 2003 انجام شد. پس ‌از آن بین سال‌های 2004 تا 2018 روند ایجاد بورس کشورهای تأمین‌کننده نفت کره جنوبی (COPEX) آغاز شد و با اعطای مشوق برای سرمایه‌گذاری در بخش اکتشاف و استخراج نفت ادامه پیدا کرد. در رابطه باعرضه مواد واسطه‌ای (میان دست) نیز در تاریخ‌های یادشده، فعالیت‌هایی همچون برنامه‌ریزی متمرکز تولید محصولات شیمیایی و تنظیم قیمت تولیدات شیمیایی، نرخ‌های بالای تعرفه روی تولیدات میان دستی شیمیایی و مداخله دولت در بازار نرخ ارز ادامه داشت تا در گام بعدی نرخ تعرفه تولیدات میان دستی به‌تدریج کاهش یابد و شرایط رقابت در بازار ایجاد شود.

 در این زمان، آخرین قدم آزادسازی قیمت تولیدات میان دستی شیمیایی و آزادسازی واردات محصولات شیمیایی میان دستی بود که در سال 2004 محقق شد. برنامه دولت کره جنوبی برای توسعه صنایع پایین‌دست نیز به این شکل بود که در کنار اعطای مشوق‌های سرمایه‌گذاری خارجی، الزاماتی صادراتی برای آن‌ها طراحی کرده تا سهم بازار این کشور گسترش پیدا کند.

آینده‌پژوهی تحولات بازار محصولات شیمیایی توسط دولت و ارائه نتایج آن به شرکت‌های خصوصی دیگر اقدامی بود که بر افزایش سهم بازار جهانی کره جنوبی از فروش محصولات پتروشیمی اثرگذار بود. به ‌این‌ترتیب کره جنوبی از دهه 90 میلادی تاکنون همواره توسعه خوشه‌های صنعتی منطقه‌ای، همکاری‌های بین منطقه‌ای و ایجاد شبکه‌های جهانی را در سطح کلان دنبال کرده و در حوزه صنعت پتروشیمی نیز در توسعه مقیاس فعالیت واحد‌های پتروشیمی و جلب سرمایه‌های خارجی فعالیت‌های بسیاری داشته است.[1]

سهم صنعت پتروشیمی کره جنوبی از اقتصاد این کشور

صنعت پتروشیمی کره جنوبی بیشترین سهم را در تولید ناخالص داخلی این کشور و نیز صادرات آن به خود اختصاص داده است. همانطور که در نمودار 1 مشاهده می شود، سهم صنعت پتروشیمی کره جنوبی از ارزش افزوده تولید ناخالص داخلی در کره جنوبی در حدود 21 درصد، سهم آن از اشتغال در این کشور 4/18 درصد و سهم آن از صادرات 3/15 درصد است که سهم بسیار قابل توجهی است.

نکته مهمی که در این مورد باید به آن اشاره کنیم این است که کره جنوبی واردکننده نفت، گاز و سایر انرژی ها و مواد اولیه لازم برای تولید محصولات پتروشیمی است و بر این اساس موفقیت این کشور در دسترسی به این موفقیت بسیار حائز اهمیت است.

نمودار 1- سهم صنعت پتروشیمی کره جنوبی از ارزش افزوده، اشتغال و صادرات در کره جنوبی

منبع: KOREA, Chemical Industry in Korea and Investment Cases

صنعت پتروشیمی کره جنوبی در دهه اخیر در واقع پیشرو رشد در اقتصاد این کشور بوده، ضمن اینکه زمینه را برای رشد و پیشرفت بقیه بخش های اقتصاد این کشور نیز فراهم کرده است و از نزدیک با صنایع پایین دستی و  بالادستی این کشور همکاری داشته است. مراحل رشد و توسعه صنعت پتروشیمی کره جنوبی را می توان به 4 دوره تقسیم کرد:

1-    دهه 1970 تا پایان دهه 1980: دراین دوره تمرکز صنعت پتروشیمی کره جنوبی بر روی تولید محصولات مربوط به بخش ساختمان سازی، انواع منسوجات و کفش بوده است. مواد اصلی که در این دوره تولید می شد عبارتند از پی. وی. سی.، مواد مصنوعی و لاستیک مصنوعی.

2-    دهه 1990 تا پایان دهه 2000: در این دوره تمرکز اصلی بر روی تولید محصولات الکترونیکی و خودروسازی بوده است و محصولاتی مانند رزین های مصنوعی (پلی اتیلن و پلی پروپیلن) و لاستیک مصنوعی (تایر) بوده است.

3-    بعد از دهه 2000: تولیدات اصلی صنعت پتروشیمی کره جنوبی در این دوره شبه رساناها، صفحه های نمایش و انواع باتری بوده است و به همین منظور مواد شیمیایی خاص و خالص با فناوری بالا تولید می شود.

4-    انقلاب صنعتی چهارم: محصولات اصلی که صنعت پتروشیمی کره جنوبی بر روی آنها تمرکز کرده است عبارتند از انواع کوادکوپتر و هلی شات و چاپ 3-بعدی. برای تولید چنین محصولاتی از مواد سبک چند کاربردی و از هوش مصنوعی استفاده شده است.

در نمودار 2 ساختار تولید در صنعت پتروشیمی کره جنوبی را مشاهده می کنید که در آن پروسه تولید محصولات مختلف در صنعت پتروشیمی و تحویل آن به بخش های مختلف نشان داده شده است.

نمودار 2- رابطه صنعت پتروشیمی با صنایع تولیدی مختلف در کره جنوبی

منبع: KOREA, Chemical Industry in Korea and Investment Cases