. بنابراین می توان برای بررسی اثرات فعالیت های صنعت پتروشیمی مناطقی که به صورت متمرکز در آنها فعالیت پتروشیمی صورت می گیرد را مورد بررسی قرار داد. با توجه به اینکه عمده صنایع پتروشیمی موجود در این مناطق عموما در مجاورت اکوسیستمهای دارای تنوع زیستی هستند، تحلیل این اثرات بسیار مهم است.
آلاینده های صنایع پتروشیمی از طریق تنفس، خوردن، آشامیدن و یا جذب از طریق پوست وارد بدن می شوند. بدین لحاظ مقدار این آلاینده ها در هوا، مواد غذایی و نوشیدنی ها اندازه گیری می شوند.
افراد مختلف پاسخ های بیولوژیکی متفاوتی به یک آلاینده خاص نشان میدهند. ممکن است بعضی افراد در معرض یک نوع ماده شیمیایی قرار گیرند و هرگز آسیبی نبینند، برخی دیگر نیز ممکن است حساس بوده و سریعاً بیمار شوند. گاهی اوقات بیماری تنها زمانی اتفاق می افتد که افراد به مدت طولانی در معرض یک آلاینده قرار گیرند.
نکته مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که ممکن است آلایندهها مستقیما باعث بروز و یا شیوع بیماری نشوند، اما از طریق تغییرات بیولوژیکی که در بدن اعمال می کنند ریسک ابتلا به بیماریها را افزایش دهند.
اگرچه آلاینده های پتروشیمی ممکن است در کوتاه مدت باعث ایجاد بیماری نشوند، اما مطمئناً میزان خطرپذیری ابتلا به انواع بیماری ها را افزایش خواهند داد. بنابراین لازم است که وضعیت سلامت افرادی که در معرض این آلایندهها هستند طی مطالعات طولانی مدت و با استفاده از فناوریهای نوین علم پزشکی مولکولی مورد ارزیابی قرار گیرد.
یکی از موثرترین راهکارهای موجود جهت مطالعه طولانی مدت وضعیت سلامت و بررسی میزان خطرپذیری فاکتورها و بیومارکرهای اختصاصی بیماری های مرتبط با آلاینده های ناشی از صنایع پتروشیمی، راه اندازی مطالعات کوهورت و تاسیس بیوبانک[1] است.
مطالعات کهورت این فرصت را به ما می دهند که وضعیت سلامت جمعیت کثیری از افراد در معرض آلاینده ها را در مدت زمان طولانی، برای مثال بیست سال و یا بیشتر، مورد ارزیابی قرار دهیم. امروزه راه اندازی بیوبانک به عنوان یکی از ده فناوری برتر دنیا شناخته می شود که بیشترین سهم را در ارتقا سلامت جامعه دارد. توسعه بیوبانک به منظور ذخیره طولانی مدت نمونه های زیستی مربوط به کارکنان شاغل در مناطق آلوده این امکان را فراهم میکند که تغییر و تحولات بیولوژیکی بدن این افراد در دراز مدت به دقت رصد شود.
در این مقاله صنعت پتروشیمی ماهشهر مورد بررسی قرار گرفته است. جهت بررسی آثار سوء ناشی از صنعت پتروشیمی مورد مطالعه از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شده است. در این روش دو معیار اثر بر سلامت و بهداشت افراد و تخریب زیست محیطی مورد سنجش قرار گرفته است. معیار اثر بر سلامت و بهداشت افراد با اولویت بندی اثر انتشار آلاینده ها بر کارکنان منطقه ویژه و افراد بومی پیرامون آن و معیار تخریب زیست محیطی از طریق اولویت بندی دو معیار میزان آلودگی و حساسیت محیط پذیرنده نمره دهی و ارزشگذاری شده است.
بر اساس نتایج اندازه گیری های دوره ای و ماهیت فعالیت های صنعت پتروشیمی مورد مطالعه، 9 نوع آلاینده عمده شامل فلزات سنگین، ترکیبات نفتی،COD ، TSS،H2S ، CO، NOx ، SOx و ذرات معلق ارزش گذاری و مورد مقایسه قرار گرفته اند.
نتایج این مطالعه نشان می دهد که آلودگی آب، مهمترین عامل آلاینده محیطی ناشی از فعالیت صنعت مذکور می باشد. همچنین آلودگی زیست محیطی ناشی از تخلیه پساب خروجی سیستم های تصفیه مجتمع های صنعتی به خورهای اطراف به ویژه خور زنگی قابل تامل است. میزان TSS و ترکیبات نفتی با وزن های به ترتیب 326/0 و 235/0 مهمترین آلاینده های آب به لحاظ میزان آلودگی و آثار سوء وارده بر محیط پذیرنده شناسایی شده و می بایست کنترل گردد. تاثیرگذاری آلودگی هوا ناشی از انتشار آلاینده های گازی شکل و ذرات معلق نیز در اولویت دوم اهمیت شناخته شده است.
ارزشگذاری مهم ترین آلودگی های محیط زیست
با توجه به فاصله مراکز جمعیتی با منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر، اثرات ناشی از انتشار آلاینده ها بر سلامت و بهداشت افراد کم می باشد. لذا در تعیین آلودگی های شاخص ناشی از صنعت پتروشیمی مورد مطالعه، اثرات ناسازگار بر محیط طبیعی با وزن 800/0 نسبت به محیط انسانی با وزن 200/0 دارای امتیاز و اهمیت بالاتر تشخیص داده شده است.
اثر بر محیط زیست
در محیط طبیعی، پارامترهای محیط فیزیکی به عنوان پایه و اساس بخشهای دیگر محیط ها خصوصاّ محیط بیولوژیکی مطرح بوده و اثرات ناشی از آلودگی های تولیدی بر این محیط به طور مستقیم می باشد. عمده‌ترین اثرات منفی بر محیط بیولوژیک، شامل اثر بر عملکرد زیستگاه های آبی و تنوع و تراکم جمعیت گونه های آبزی بطور غیر مستقیم و عمدتا از طریق آلودگی آب است.
بنابراین اثر بر محیط فیزی کوشیمیایی با وزن 667/0 از امتیاز بالاتری نسبت به محیط بیولوژیک برخوردار می باشد. از آنجائی که خورها حد فاصل خشکی و دریا بوده و از مناطق جزر و مدی محسوب می شوند، به هنگام جزر آلودگی را به آبهای دریای خلیج فارس انتقال می دهند. نتایج اندازه گیری های انجام شده نشان می دهد که در مواردی خروجی سیستم های تصفیه فاضلاب مجتمع پتروشیمی مورد مطالعه و سایر صنایع پتروشیمی واقع در منطقه به خورهای اطراف دارای مقادیر بالاتر از حد استاندارد تخلیه به آبهای سطحی
می باشد.
همچنین اندازه گیری های انجام شده از کیفیت آب در بخش محصور و بخش آزاد خور زنگی و خور جعفری که از جمله نزدیکترین خورها به صنایع پتروشیمی موجود در این منطقه می باشند، حاکی از آلودگی آنها به مواد شیمیایی و ترکیبات نفتی است.
بنابراین می توان اظهار نمود که آلودگی آب از مهمترین آلودگیها در سطح منطقه ویژه بدلیل فعالیت صنایع پتروشیمی بشمار می آید. از طرفی بالا بودن غلظت گازهای خروجی از دودکشها و تجهیزات نظیر NOx, SOx و H2S از طریق ایجاد باران اسیدی با افزایش اسیدیته آب بطور غیر مستقیم بر کیفیت خورهای منطقه و زیست آبزیان موجود در آنها تاثیرات سوء قابل توجهی دارد.
بنابراین در ماتریس مقایسه گزینه ها نسبت به محیط فیزیکوشیمیایی و بیولوژیکی، آلودگی هوا بترتیب با وزن 259/0 و 214/0 در اولویت دوم اهمیت قرار گرفته است. مدیریت پسماندها در مجتمع پتروشیمی مورد مطالعه تدوین شده و فهرست پسماندها و نحوه دفع آنها تعیین گردیده است. همچنین بر اساس نتایج اندازه گیری از خروجی سه زباله سوز در سطح سایت مجتمع پتروشیمی مورد مطالعه که آلاینده های خروجی آنها عمدتا در حد استاندارد است، می توان اظهار نمود اثر آلودگی مواد زائد جامد بر محیط طبیعی کم می باشد.
لذا در ماتریس مقایسه ای، آلودگی ناشی از مواد زائد جامد نسبت به محیط طبیعی در اولویت سوم می باشد. اثرات سوء ناشی از آلودگی صدا در سایت پتروشیمی نیز عموما در بحث سلامت و بهداشت افراد ساکن در منطقه و کارکنان صنایع مطرح بوده و در اولویت آخر قرار گرفته است. در جدول شماره (1) وزن گزینه ها نسبت به هر یک از معیارها در محیط طبیعی نشان داده شده است.
جدول 1- وزن اثرات آلودگی های ناشی از صنعت پتروشیمی مورد مطالعه بر محیط طبیعی، بیولوژیکی و فیزیک و شیمیایی
[1] مرکز تحقیقات بیماری های غیر واگیر پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم