الزامات استراتژیک برای تحول صنایع پایین دستی پتروشیمی

دوره طولانی مدت خوراک ارزان (نفت خام و گاز طبیعی و مشتقات آنها) و تقاضای بسیار بالای مصرفی هم برای بخش پایین دستی صنعت نفت، یعنی پالایشگاه ها، و هم بخش پایین دستی صنعت پتروشیمی، یعنی محصولات شیمیایی، باعث شد که سلامت مالی کل این بخش تضمین شود.

چه کسی فکرش را می کرد که صنایع پایین دستی که در سال 2017 با حاشیه سود 8 درصد کار می کرد، پول بیشتری نسبت به همه بخش ها حتی بخش های پیمانکاری حوزه های نفتی (که در سال 2017 سود بالاتری داشت) کسب کند؟

اگرچه، یک گذشته طلای لزوما به معنای یک آینده پررونق نیست. در واقع، این بخش در حال نشان دادن سیگنال های ثابت است- در سال 2019 اختلاف سود کراکرهای اتان در حدود 40 تا 50 درصد کمتر از سطح سال 2018 بوده است، اگرچه انتظار می رود که آغاز پروژه های تولید پلی اتیلن احتمالا مازاد عرضه اتیلن را تا حدی متوازن خواهد کرد.

نیروهای بازار که تا کنون بخش پایین دستی را به شکلی مثبت مورد حمایت قرار داده اند (برای مثال، با قیمت های پایین خوراک) یا موانع کمی را تاکنون بر سر راه این صنعت قرار داده اند (برای مثال، اهداف پایداری)، ممکن است که در دهه آینده چنین وضعیتی نداشته باشند.

در واقع تحلیل های انجام شده بر روی متون موجود و تحلیل های سالانه توسط موسسات معتبر 5 ریسک بسیار مهم را برای صنایع پایین دستی پیش بینی می کند: (نمودار 1 را مشاهده کنید)

1.     تغییرات و انتخاب های خوراک

2.     وضعیت جهانی شدن

3.     اختلالات بازار نهایی مصرفی

4.     اقتصاد چرخه ای و پایداری بلندمدت

5.     تبدیل فناوری های عملیاتی در مقیاس بزرگ

نمودار 1- ریسک های در حال رشد برای صنایع پایین دستی

منبع: Deloitte analysis based on company annual filings/ ارقام قرمز رنگ در نمودار نشان دهنده کاهش نمره تمایل یا افزایش ریسک است در حالی که ارقام مثبت (سبز) نشان دهنده افزایش نمره تمایل یا کاهش ریسک است.

اگرچه هنوز تمایل کلی در این بخش مثبت است، اخیرا این تمایل شروع به کاهش کرده است. درمیان پنج نیرویی که در بالا برشمردیم، نوسانات و نااطمینانی در بازار خوراک یکی از بزرگترین ریسک ها محسوب می شود، در حالیکه تمایل به جهانی شدن بیش از همه موارد کاهش یافته است (از سال 2016 حدود 80 درصد کاهش یافته است).

پیش بینی آینده کار غیرممکنی است اما غفلت از آن و یا فهرست نکردن جزییات ریسک های احتمالی (جدید) برای سهامداران حتی می تواند خطرناک تر هم باشد. تنها 40 درصد از ریسک هایی که در بخش «عوامل ریسک زا» آورده شده است، در پنج سال گذشته توسط شرکت های فعال در صنعت پتروشیمی به روز رسانی شده اند.

تنها 5 درصد از شرکت هایی که مورد تجزیه و تحلیلی قرار گرفته اند، از سال 2013 تا کنون بخش مربوط به ریسک خود را تا بیش از 70 درصد به روز رسانی کرده اند یا آن را مورد بازنگری قرار داده اند، در دوره ای که تغییرات و فرصت های و ریسک های مربوط به آن در بالاترین سطح خود قرار داشته اند.

یک بخش پایین دستی

اکثر بخش های پایین دستی در گذشته از یک رویکرد واکنشی یا بیرون به درون برای کسب و کار خود استفاده می کردند، رویکردی که نه تنها باعث می شود این شرکت ها چشم انداز کلی بازار را از دست بدهند بلکه ممکن است باعث غیربهینگی در برخی از بخش های زنجیره ارزش شده باشد.

با وجود فشارهای بسیار زیادی که برای افزایش رشد محدود همراه با افزایش سود وجود داشته است، که بر اساس آن شرکت مجبور است که بر اقدامات داخلی خود تمرکز کند، شرکت های پتروشیمی در طی این سال ها مجبور شده اند که بر اهدافی همچون بهینه سازی دارایی ها، افزایش هم افزایی، تمایز در تولید محصولات و بهینه سازی پورتفو تمرکز کنند.

در واقع با دانشتن این موضوع که این بخش ها همگی در یک بازار کالا فعالیت می کنند، حتی انتظار تولید ارزش از فعالیت های تحقیق و توسعه نیز از سمت و سوی خود منحرف شده است.

افزایش نوسانات بازار و ریسک های کسب و کار (که در بالا در مورد آنها بحث کردیم)، در حالی که می توان اهمیت تمرکز بر یک بخش خاص و اولویت های بخشی را نادیده نگرفت، نیازمند یک رویکرد جامع تر – یا رویکرد یک بخش پایین دستی- به زنجیره ارزش است (نمودار 2 را ملاحظه کنید).

ایده اصلی این بحث این نیست که هر کسب و کاری نباید با استراتژی شرکت هماهنگ شود بلکه ایده اصلی این است که باید اجازه دهیم جریان ثابت اطلاعات و روندهایی که می توانند به همه بخش ها کمک کنند تا جلوتر از اختلالات بازار حرکت کنند و از هر گونه انتقال سود بین کسب و کارهای مختلف ممانعت به عمل آورند، با قدرت به حرکت خود ادامه دهند.

نمودار 2- نیاز به رویکرد «یک بخش پایین دستی» در صنعت

منبع: Deloitte analysis/ یادداشت ها: پالایشگران ساده (Simple refiners): شرکت های پالایشی تبدیل و تولید با NCI کم یعنی پایین تر از 7/ پالایشگران پیچیده (Complex refiners): شرکت های پالایشی تبدیل بنیادی با NCI متوسط تا بالا یعنی بیشتر از 7/ پالایشگران ادغامی (Integrated refiners): شرکت هایس که هم عملیات پالایش و هم عملیات تولید مواد شیمیایی را انجام می دهند (ادغام می تواند هم شامل امکانات باشد و هم نباشد). علاوه بر این می تواند شامل پالایشگاه ها و بخش های تولید مواد شیمیایی مربوط به غول های نفتی باشد./ مواد شیمیایی پایه (Commodity chemicals): شرکت هایی که ابتدائا مواد شیمیایی پایه صنعتی مانند انواع پلاستیک، فیبرها فیلم ها، محصولات پتروشیمی و غیره را تولید می کنند./ مواد شیمیایی متنوع (Diversified chemicals): تولیدکنندگان رنج متنوعی از محصولات شیمیایی شامل مواد شیمیایی پایه، مواد شیمیایی تخصصی، انواع کودها و زیربخش ها./ مواد شیمیایی تخصصی (Specialty chemicals): شرکت هایی که تولید اصلی شان مواد شیمیایی با ارزش افزوده بالاست که در تولید گستره وسیعی از محصولات مانند مواد شیمیایی خاص، افزودنی ها، پلیمرهای پیشرفته، انواع چسب و درزگیر، رنگ های تخصصی، روکش ها و غیره به کار می روند./ مواد شیمیایی کشاورزی (Agricultural chemicals): تولیدکنندگان انواع کودهای شیمیایی، آفت کش ها، پتاس و سایر مواد شیمیایی مورد استفاده در کشاورزی.

اختلال: یک تعادل نامتوازن

چرا ریسک های به این بزرگی نادیده گرفته شده اند؟ و چرا ما باید کسب و کارهای پالایش و مواد شیمیایی را با هم در مورد این ریسک ها مطالعه کنیم؟

برخی از مدیران بخش های پایین دستی ممکن است بگویند که ریسک های مطرح شده زیربخش آنها را تحت تاثیر قرار نمی دهد (به عنوان مثال، تغییر روندهای تحرک پالایشگران را بیش از شرکت های تولید مواد شیمیایی تحت تاثیر قرار می دهد)، یا در کوتاه مدت تاثیری نخواهند داشت _به عنوان مثال اقتصاد چرخه‌ای برای بسیاری یک چالش بلندمدت محسوب می شود)، یا فقط در مورد شرکت های ادغامی نفت، گاز و پتروشیمی صادق است.

اگرچه، در اکوسیستم مرتبط و پویای آینده مولکول ها، فرآیندها و مصرف کنندگان نهایی، داشتن یک چشم انداز 360 درجه ای از کل زنجیره ارزش صنایع پایین دستی یکی از حداقل های اولیه برای پالایشگران و شرکت های پترشیمی خواهد بود.

هزینه نادیده گرفتن آینده یا از دست دادن نگاه تاریخی، می تواند بسیار زیاد باشد. در واقع، تحلیل ما از بیش از 1.350 شرکت پایین دستی در سرتاسر جهانی حاکی از این است که این پنج نیرو چند وقتی است که توازن را در زنجیره ارزش صنایع پایین دستی را تغییر داده است (که به طور کلی با پالایشگران ساده و پیچیده شروع می شود، پالایشگران ادغامی با عملیات تولید محصولات پتروشیمی را در بر می گیرد، و شامل مواد شیمیایی پایه و مواد شیمیایی متنوع نیز می شود و به مواد شیمیایی تخصصی و کشاورزی منتهی می شود).

در سال 2010، اختلاف حاشیه سود بین پرسودترین و کم سودترین کسب و کارها در زنجیره ارزش صنایع پایین دستی به 8 درصد رسیده بود.  به طور مشابه، در چهار زیربخش تولیدکننده صرف مواد شیمیایی (مواد شیمیایی پایه، متنوع، تخصصی و کشاورزی) میزان اختلاف کاهش یافته است و اکنون اختلاف حاشیه سود کمتر از 1 درصد است.

این همگرایی حاشیه سود در صنایع پایین دستی ممکن است تعجب برانگیر باشد، زیرا کسب و کارهای پایه بسیار خوب عمل کرده اند در حالی که کسب و کارهای متمایز (مواد شیمیایی کشاورزی و تخصصی) برتری خود را نسبت به چند سال گذشته از دست داده اند (نمودار 3 را ببینید).

اگر به وضعیت این شرکت ها نگاه دقیق تری بکنیم، برخی از تغییرات جالب در همه زیربخش ها نشان می دهد. برای مثال، 60 درصد از شرکت هایی که به تازگی نامشان در فهرست شرکت های پایین دستی قرار گرفته است هم اندازه یا بالاتر از متوسط عمل کرده اند، که نشان دهنده این است که آنها جلوتر از رقبای خود در ارتباط با نیروهای جدید بازار از طریق استراتژی های متمایز و فرآیندهای عصر جدید هستند. حالا باید ببینیم هر یک از این شرکت ها چگونه در بخش های مختلف اقدام کرده اند؟

نمودار 3- کاهش تمایز در طول زنجیره ارزش (سودهای عملیاتی)

منبع: S&P Capital IQ database; Deloitte analysis./ این تحلیل در بیش از 1.350 شرکت در سرتاسر جهان انجام شده است که در 7 زیربخش عمده فعالیت می کنند.

پالایشگران ساده و پیچیده

اگرچه فهرست پالایشگران تغییر چندانی نداشته است . تقریبا هر پالایشگری که در چند سال گذشته سودآور بوده است هنوز هم در همان مدار حرکت می کند، در 10 سال گذشته تنها 40 درصد از پالایشگران بازدهی بالاتر از متوسط داشتند و 31 درصد از این شرکت ها با ضرر رو زیان مواجه شدند.

مزیت خوراک نفت سبک باعث شد تا بسیار از پالایشگران ساده در ایالات متحده آمریکا منتفع شوند، اگرچه هم کارایی عملیاتی و هم مدیریت بازدهی چندین پالایشگر ساده در جهان را به چالش کشید –از اواخر سال 2018 میزان سود پالایشگران ساده در مناطق ساحلی خلیج ایالات متحده آمریکا در حدود 65 تا 100 درصد بیشتر از پالایشگران پیچیده در سنگاپور بوده است که از نفت خام دوبی به عنوان خوراک استفاده می کرده‌اند.

پالایشگران ادغامی

هزینه بسیار بالای ورود، ادغام عمودی و زنجیره های عرضه باثبات، چالش های جدی برای ورود به این بخش از زنجیره ارزش به وجود آورده است. اگرچه، به رغم نقش غالب این بخش در کل زنجیره ارزش صنایع پایین دستی، بازدهی آن در حد میانه صنعت است -60 درصد از شرکت های بازدهی کمتر از متوسط داشته اند یا اینکه به سختی توانسته اند در دهه گذشته موقعیت خود را حفظ کنند (نمودار 4 را مشاهده کنید).

نمودار 4- نیروهای بازار شرکت ها را از نظر مقیاس عملکرد مجددا توزیع کرده اند

منبع: S&P Capital IQ database; Deloitte analysis./ درصد سهم شرکت ها را بر اساس تغییر در عملکرد آنها از سال 2010 تاکنون نشان می دهد.

اگرچه، عملیات گسترده پایه منافع حاصل از عرضه خوراک ارزان قیمت را به طور مساوی تقسیم می کند و همچنین ریسک های مربوط به تغییرات آب و هوا را برای همه شرکت ها کاهش می دهد، شرکت های اندکی وجود دارند که فرصت های بازار را با اشکال مختلف یا به شکل قابل توجهی استفاده کرده اند.

در این بخش چندین بازیگر منطقه ای همچنان عملکر بهتری نسبت به غول های پتروشیمی دارند، که این امر عمدتا به دلیل استفاده بهینه تر آنها از نفت خام، عملکرد بهینه همه واحدهای ثانویه، و تمرکز بیشتر بر روی محصولات سنگین تر (مانند بوتادین و انواع آروماتیک ها) است.

به عنوان مثال سود حاصل از پالایش برای بازیگران عمده آسیا در سطح 4 تا 5 دلار آمریکا به ازای هر بشکه بیشتر از رقبای منطقه ای بوده است، در حالی که نرخ بهره برداری آنها همچنان بسیار بالا است.

تولیدکنندگان مواد شیمیایی پایه

در شرایطی که قیمت نفت خام برای یک دوره طولانی پایین بوده است و خوراک های اولیه (مانند اتان و پروپان) به وفور در دسترس هستند، این بخش از صنایع پایین دستی شاهد حضور 118 شرکت جدید در بازار رسمی سهام در 10 سال گذشته بوده است (یعنی حدود 50 درصد از شرکت های جدید در کل صنایع پایین دستی).

اما این شرکت ها وارد یکی از منشعب ترین بخش های صنعت پایین دستی شده اند- بیش از 650 شرکتی که در این صنعت در ایالات متحده آمریکا فعالیت می کنند، درآمد متوسطی بالغ بر 1 میلیارد دلار آمریکا دارند. چگونه شرکت هایی که از قبل در این صنعت بوده اند اجازه داده اند که شرکت های جدید وارد این فضای منشعب شوند؟

عملکرد این تازه واردها، که عمدتا شرکت های کوچکی هستند که در چین فعالیت خود را آغاز کرده اند، بسیار متنوع بوده است. شرکت هایی با صرفه های اقتصادی اندک، انعطاف پذیری اندک در مورد خوراک، هزینه های بالاتر خوراک و انرژی و حضور در بازار بسیار شلوغ پلاستیک ها (مانند شرکت شنژن) عملکر بسیار نامناسبی داشته اند.

برعکس، شرکت هایی با شبکه واسطه ای/ توزیع بسیار قوی، حضور در بازارهای دارای رشد بالا مانند بردهای الکترونیکی و مواد باتری، و متمرکز بر روی گریدهای مختلف از محصولی مشابه (مانند دوده) که صنایع بسیاری را تحت پوشش خدمات خود قرار می دهند باعث شده اند که شرکت هایی مانند وست لیک کمیکال و سانستون دولاپمنت عملکرد خود را حفظ کنند.

از سوی دیگر، شرکت هایی که از قبل در این بخش حضور داشته اند –به ویژه آنهایی که انعطاف پذیری بالایی در مورد خوراک داشته اند (نه اینمه تنها به خوراک ارزان دسترسی داشته باشند)، حضور متنوع در بازارهای مختلف و با محصولات مختلف، تمرکز بر روی راه حل های پلیمری پیشرفته، و استراتژی چندجانبه نگر برای حفظ موقعیت در بلندمدت –در دوره های اقتصادی مختلف اعم از رکود و رونق عملکرد مناسبی داشته اند.

تولیدکنندگان مواد شیمیایی متنوع

گروه تولیدکنندگان مواد شیمیایی متنوع یکی از با«ثبات» ترین بخش ها در زنجیره ارزش صنایع پایین دستی باقی مانده اند و «ارزش سهام» خود را در حدود 14 درصد در سرتاسر زنجیره ارزش حفظ کرده است.

در وقاع، اگر با این بخش آغاز کنیم پیشنهادهای متمایز و آغاز استراتژیک در کل زنجیره ارزش صنایع پایین دستی جزو گزینه های اجتاب ناپذیر شده اند، و البته این نکته را هم در نظر بگیریم این بخش، بخشی است که در آن هم اختلالات مربوط به خوراک و هم بازار نهایی مصرف به شدت تاثیرگذار بوده اند.

اگرچه در مقایسه با سطح کلی بازار این بخش نسبت به تحرکات بازار باثبات بوده است، برخی حرکات رو به بالا و رو به پایین هم در آن مشهود هستند. برخی شرکت ها که تمرکز قوی بر تحقیق و توسعه دارند و با مشتریان در ارتباط نیستند با وجود مزیت ناشی از اندازه خود دچار مشکل هستند، در حالی که برخی دیگر از شرکت ها با بهره گیری از توسعه استراتژیک و ورود به اقتصادهای پر رشد آسیایی و عملکرد بهینه در تولید محصولات زیرساختی که کارایی انرژی را به دنبال دارد مانند تسویه آب، فناوری 5G و وسائط نقلیه سبک حاشیه سود بسیار بالایی بدست آورده اند.

تولیدکنندگان مواد شیمیایی تخصصی (شامل مواد شیمیایی کشاورزی)

در میان همه بخش های صنایع پایین دستی به نظر می رسد که بخش تولید مواد شیمایی تخصصی شاهد بیشترین میزان اختلال در بازار مخصوصا اختلالات ناشی از تغییر در بازارهای نهایی مصرف و رشد حرکت رو به جلوی شرکت های پالایشی ادغامی/مواد شیمیایی متنوع در این صنعت بوده اند.

این بخش به تدریج «نشان برتری» را از دست می دهند، زیرا سهم بازار جذب سرمایه به اندازه 5 واحد درصد کاهش یافته و در طول 3 تا 4 سال گذشته به 5/36 درصد رسیده است.

علاوه بر این، بازیگران جدید در این بخش شرایط را برای شرکت هایی که از قبل حضور داشته اند سخت کرده‌اند، زیرا به نظر می رسد آنها از شرکت های قدیمی جلو افتاده اند یا خود را با تغییرات آتی هماهنگ کرده اند. به نظر می رسدتازه‌واردانی که تمرکزشان بر روی پرتفوی محصولات متمایز و غیرآلاینده است بازخوردهای بهتری از سرمایه گذاران گرفته اند زیرا این ویژگی ها باعث شده تا آنها از نظر تحرک و پایداری جلوتر باشند.

 برخی از شرکت های موفق تولید مواد شیمیایی کشاورزی این بخش را دچار اختلال می کنند یا همگنی موجود در این بخش را از بین می برند، آنها این کار را با توسعه یادگیری ماشینی و توانمندی های هوش مصنوعی به پیش می برند که به کشاورزان کمک می کند تا گونه های خاص آفات را هدف گذاری کرده یا حتی احتمالا ارزش افزوده جدیدی را برای کشاورزان ایجاد کنند.

همگرایی حاشیه سود و عدم برابری عملکردها در میان شرکت ها حاکی از این است که همین حالا هم این صنعت دچار اختلال شده است. حتی اگر همین روند جاری ادامه پیدا کند، توسعه ای که در دهه آینده ایجاد می کند، بی سابقه خواهد بود.